Cú sốc
Ngày hôm sau cuộc họp báo, tờ báo
Krasnaya Zvezda (Sao Đỏ - cơ quan ngôn luận của Bộ Quốc phòng Liên Xô)
đã in một tranh biếm hoạ trên đó có mấy gã gớm ghiếc mang trang bị gián
điệp và với dấu hiệu nhận biết trên quần áo là các biểu tượng $ của đồng
đô la đang cố dứt thân mình đang bị dính vào một tờ giấy có tiêu đề
“Tuyên bố của Bernon Mitchell và William Martin”. Chữ ký ngắn ngủn dưới
bức biếm hoạ viết là “Gặp hạn”.
Đáng chú ý nhất trên bức biếm hoạ là một
kẻ quái gở sau lưng thò ra một cái đuôi máy bay, còn hai tay thì dang
rộng ra hai bên như đôi cánh. Trên tay áo lễ phục có viết dòng chữ
“National Security Agency” (Cục An ninh Quốc gia).
Vụ chạy trốn của
Martin và Mitchell, nhất là sau cuộc họp báo, đã trở thành chủ đề tranh
luận rộng rãi ở Mỹ. Điều không thể tưởng tượng được là hai người Mỹ
“100%” lại rời bỏ tổ quốc và cung cấp những bí mật được bảo vệ nghiêm
ngặt nhất cho kẻ thù. Cú sốc lan khắp đất nước. Điều có ý nghĩa đặc biệt
là vấn đề tại sao điều đó lại xảy ra.
Tại NSA, người ta cố hết sức
để giảm thiểu cái được gọi là “sự cố bi thảm” này. Dĩ nhiên NSA không
muốn quảng cáo “thành tích” của mình, nhất là cái liên quan đến các nước
khác. Bộ Quốc phòng Mỹ đã đưa ra một số tuyên bố. Trong một tuyên bố,
Bộ Quốc phòng Mỹ gọi những phát biểu của Martin và Mitchell nói rằng Mỹ
tiến hành do thám cả kẻ thù, lẫn các nước đồng minh là hoàn toàn lừa dối
mà cộng sản lợi dụng để gây chia rẽ giữa các dân tộc tự do.
Trong một
tuyên bố khác, Bộ Quốc phòng Mỹ buộc tội Liên Xô đã lợi dụng vụ chạy
trốn của hai kẻ đào tẩu vào mục đích tuyên truyền của mình. Tuyên bố này
còn gọi một trong hai người (không nói cụ thể là ai) là bệnh nhân tâm
thần và cả hai là những kẻ đã phản bội tất cả những gì mà người Mỹ và
các công dân khác của “thế giới tự do” trân trọng. Đại diện Bộ Quốc
phòng Mỹ đã nói rằng, Martin và Mitchell làm việc tại NSA với cương vị
“các nhà toán học cấp thấp” và không có quyền tiếp cận thông tin có thể
đe doạ an ninh quốc gia Mỹ.
Các nghị sĩ quốc hội Mỹ trái lại không hề
muốn bỏ qua vụ Martin và Mitchell. Thủ lĩnh phe đa số Dân chủ ở Hạ viện
John MacCormick, nghị sĩ bang Massachusetts, đã tuyên bố có trích dẫn
nguồn thạo tin nói rằng, vụ chạy trốn của Martin và Mitchell là sự rò rỉ
thông tin nghiêm trọng nhất kể từ khi xảy ra việc bí mật chế tạo bom
nguyên tử lọt vào tay Liên Xô. MacCormick đã hứa lập tức bắt đầu điều
tra bối cảnh vụ chạy trốn.
Nghị sĩ bang Pensylvania là Francis Walter,
thuộc đảng Dân chủ và là chủ tịch uỷ ban điều tra hoạt động chống Mỹ
thuộc Hạ viện Mỹ, đã bị các phóng viên vây hãm, đòi cung cấp thêm thông
tin làm sáng tỏ vụ chạy trốn. Ngày 16 tháng 9 năm 1960, Walter đã ra
tuyên bố báo chí nói rằng, dưới sự chủ toạ của ông ta, uỷ ban đã bắt đầu
các phiên điều trần kín về tất cả các khía cạnh của vụ chạy trốn của
Martin và Mitchell.
Walter cũng bổ sung rằng, uỷ ban của ông ta sẽ tập
trung chú ý vào công tác tuyển người vào làm việc không chỉ ở NSA, mà cả
ở tất cả các cơ quan chính phủ Mỹ. Ông ta nói rằng, “nhiều người không
được nhận vào làm việc ở đó hoặc bị sa thải vì những vi phạm có thể của
họ đối với chế độ bảo mật bằng cách nào đó vẫn luồn lách và kiếm được
chỗ ở đó”.
Người đầu tiên phải ra điều trần là Bộ trưởng Quốc phòng
Thomas Gates.
Ngay từ đầu, uỷ ban điều tra hoạt động chống Mỹ thuộc
Hạ viện đã gặp phải những khó khăn lớn. Uỷ ban thậm chí còn không thể
gửi được cho các nhân viên NSA giấy triệu tập thông báo họ cần phải có
mặt tại phiên họp của uỷ ban để khai báo do không thể xâm nhập vào khu
vực tổng hành dinh NSA được bảo vệ cẩn mật ở Fort Meade.
Sau một loạt
vận động hậu trường và các cuộc họp kín, uỷ ban đã không giữ lời và thôi
không dò hỏi gắt gao về các chi tiết đặc thù về cơ cấu tổ chức và tính
chất hoạt động của NSA. Thay vào đó, Bộ Quốc phòng Mỹ và NSA đồng ý hợp
tác trong cuộc điều tra có tên “Công tác bảo mật ở NSA”.
Uỷ ban quốc
hội Mỹ phải mất hơn một năm để viết báo cáo kết luận. Ngày 13 tháng 8
năm 1962, hàng ngàn giờ đã biến thành bản báo cáo.
Việc trích dẫn chi
tiết báo cáo không có ý nghĩa lắm. Một là bởi vì nó chủ yếu là một kết
luận buộc tội về vụ Martin và Mitchell, hơn là một điều tra khách quan
nguyên nhân họ chạy trốn sang bên kia “bức màn sắt”. Hai là báo cáo phần
nhiều lặp lại những điều đã nói ở trên và tạo cho nó một sắc thái tình
cảm hoàn toàn không cần thiết. Tình cảm đáp lại tình cảm nhưng tiếng
khóc hình thức không thể lấy lại cái đã mất.
Hơn nữa, bản báo cáo là cái
thúc đẩy một loạt bước đi cụ thể. Một trong số đó là đạo luật do Hạ
viện Mỹ thông qua ngày 9 tháng 5 năm 1963, theo đó bộ trưởng quốc phòng
được quyền sa thải bất kỳ nhân viên nào của NSA bị nghi là không trung
thành mà không cần phải giải thích lý do và không được khiếu nại.