 |
Ronald Pelton
|
Trong 3 ngày, cảnh sát Italia đã truy tìm Yurchenko khắp Roma, sau đó thông báo rằng, họ không hề thấy dấu hiệu tội ác chống lại công dân Liên Xô này. Yurchenko đã nói với những người tình cờ gặp khi ông ta lần cuối bước khỏi sứ quán rằng mình đi cửa hàng mua quà tặng, với một người khác, ông ta nói là đi đến viện bảo tàng Vatican.
Là một sĩ quan tàu ngầm chiến đấu, sau đó là cán bộ phản gián quân sự, còn nay là đại tá KGB, Yurchenko được coi là một trong những người hiểu biết nhiều nhất trong tình báo Liên Xô. Từ năm 1975 đến năm 1980, ông ta giữ cương vị sĩ quan an ninh ở sứ quán Liên Xô tại Mỹ, sau đó được thăng lên đến chức phó trưởng phòng “Mỹ” của tình báo đối ngoại KGB.
Những lời giải thích cho điều đã xảy ra tự chúng xuất hiện. Phỏng đoán đầu tiên: Yurchenko là điệp viên lâu năm của CIA, bị tuyển mộ vào cuối thập niên 1970 khi đang làm việc tại sứ quán Liên Xô ở Mỹ. Căn cứ để đưa ra phỏng đoán đó là hai sự việc. Chính Yurchenko đã chuyển cho FBI túi tài liệu được ném qua hàng rào sứ quán mà dựa vào các tài liệu đó một cựu nhân viên của một cơ quan tình báo Mỹ mưu toan móc nối với tình báo Liên Xô đã bị kết án. Còn năm 1980, khi Yurchenko từ Washington quay về Moskva thì một đại diện FBI đã mang bó hoa đến sân bay tiễn ông ta.
Phỏng đoán thứ hai: Yurchenko bị “biến chất” trong thời gian làm việc ở Moskva và sau khi đến làm việc tại phòng “Mỹ” của KGB, liền tìm cơ hội chạy sang phía kẻ thù. Tuy nhiên, tất cả các nhận xét về Yurchenko đều tuyệt vời. Ông ta không hám tiền, không rượu chè vì bệnh đau dạ dày, không quá háo danh. Mấy ngày trước khi từ Moskva đi Roma, Yurchenko đã rút khỏi tài khoản nhà băng của mình phần lớn khoản tiền tiết kiệm để thanh toán cho việc xây xướng trong mảnh vườn. Chỉ có cái giọng nói khẽ khàng, những cử động uể oải, sự im lặng và vẻ mặt đăm chiêu là tố giác bản chất che giấu và khả năng thực hiện những hành động khó lường của ông ta! Nhưng một cán bộ phản gián cũng cần phải là người như thế!
Trong KGB, người ta suy nghĩ nát óc về nguyên nhân Yurchenko biến mất cho đến ngày 2 tháng 11 năm 1985. Vào ngày chủ nhật đó, Yurchenko ăn trưa với các nhân viên CIA tại một trong những nhà hàng ở Washington. Khi vào toalet, Yurchenko gọi điện thoại tới sứ quán Liên Xô và yêu cầu để ngỏ cửa khu nhà ở sứ quán ít nhất trong 2 giờ nữa. Sau đó, ông ta quay về chỗ ngồi, ba hoa chích choè với những kẻ cùng đi, rồi lại vào toalet, và nửa giờ sau đã ở cạnh những người đồng hương của mình tại sứ quán Liên Xô. Hành động của Yurchenko khiến các cán bộ thuộc trung tâm KGB tại Washington nghĩ rằng, Yurchenko lọt vào tay người Mỹ trái với nguyện vọng.
Trong lịch sử tình báo Liên Xô chưa từng có trường hợp nào mà kẻ phản bội tự quay về nước. Nghĩa là chỉ người trung thực mới có thể làm điều đó. Từ Moskva, người ta gửi đến bức điện chúc mừng của Chủ tịch KGB Kryuchkov, trong đó ông ghi nhận lòng dũng cảm của Yurchenko và chúc trung tâm KGB ở Washington về thắng lợi lớn này. Yurchenko đã trả lời một loạt phỏng vấn, trong đó luôn nhắc đi nhắc lại cùng một câu chuyện về việc mình bị bắt cóc bằng vũ lực tại Vatican và bị ép uống thuốc hướng thần để moi tin từ ông ta. Tại Moskva, trong không khí trọng thể, Kryuchkov trao tặng Yurchenko phần thưởng - Huy hiệu “Cán bộ Cheka danh dự”.
Ngoài giả thiết chính thức của phía Liên Xô, còn có không ít những giả thiết khác về lý do tại sao Yurchenko lại ở Mỹ. Theo một giả thiết thì các hành động của ông ta là hoàn toàn tự nguyện. Những vấn đề cá nhân sâu sắc đã xúi giục ông ta trước tiên chạy sang Mỹ, sau đó là buộc ông ta quay về Liên Xô. Chẳng hạn, Yurchenko đa nghi có thể nghĩ rằng, ông ta bị ung thư dạ dày và chỉ còn sống vài năm nữa. Sau khi quyết định quay ngoặt cuộc đời mình, Yurchenko chạy sang với người Mỹ và sau khi khám cho kẻ đào tẩu, họ đã nói ông ta hoàn toàn chẳng hề bị ung thư gì hết. Ông ta thừa hiểu mình sẽ chẳng là gì một khi không có các mối quan hệ và vị trí trong xã hội, thế là ông ta quay về. Sau đó, ông ta nghĩ ra một cách lừa dối dễ nghe nào đó và đã được bộ máy tuyên truyền Liên Xô và lãnh đạo của ông ta trong KGB chớp lấy vì họ đang muốn trốn tránh sự trừng phạt do lỗi lầm của thuộc cấp.
Theo giả thiết khác, đó là một chiến dịch tinh vi của KGB. Yurchenko chỉ giả đò chạy trốn sang phương Tây để tố giác với người Mỹ mấy điệp viên “ươn” để có thể đỗ lỗi cho họ về những đổ vỡ của tình báo Mỹ trong nửa đầu thập niên 1980. Bằng cách đó, ông ta đã đánh lạc hướng chú ý của CIA và FBI khỏi những nguyên nhân thật sự gây ra các đổ vỡ đó.
Nhưng dù động cơ thực sự trong hành động của Yurchenko là gì chăng nữa thì người Mỹ cũng đã bị sốc bởi quyết định quay về Liên Xô của ông ta. Tiếp đó có một loạt bài báo viết chi tiết về các điệp viên của tình báo Liên Xô ở Mỹ bị ông ta tố giác. Câu chuyện bắt giữ một trong số các điệp viên ấy nhờ những tin tức mà theo phỏng đoán phản gián Mỹ có được từ Yurchenko, được nêu ra bởi Ronald Kessler, người được xem là sử gia thông thái về ngành tình báo. Một cách ngắn gọn, nó như sau.
Ngay trong buổi thẩm vấn đầu tiên, Yurchenko đã khai với các nhân viên CIA rằng, một trong các cựu nhân viên NSA, sau khi bị sa thải, đã chạy sang làm cho tình báo Liên Xô. Nêu tên người đó thì Yurchenko không thể, nhưng lại nhớ ra biệt danh của điệp viên đó là Mister Long. Theo lời Yurchenko, Mister Long đã chứng tỏ giá trị của mình với tư cách một điệp viên khi đưa cho KGB danh sách các kênh thông tin liên lạc của Liên Xô mà NSA quan tâm nhất xét từ góc độ các cuộc đàm thoại trên những kênh đó.
Yurchenko nhớ lại về Mister Long như sau. Anh ta đã gọi điện, sau đó đích thân xuất hiện ở sứ quán Liên Xô tại Washington đâu đó trong khoảng năm 1977-1979. Yurchenko không thể nhớ chính xác ai đã trả lời điện thoại cuộc gọi của Long. Đến sứ quán rồi nhưng Mister Long hoảng hốt đến nỗi phải mất mấy phút mới nói được. Theo mô tả của Yurchenko, anh ta đã có vợ, tuổi chừng 35-38, có râu và tóc màu hung. Để mô tả chính xác hơn màu tóc của Mister Long, Yurchenko đã chỉ cho các nhân viên FBI thẩm vấn ban đầu là đồ gỗ bằng gỗ tếch ở trong phòng, sau một lát suy nghĩ lại lại chỉ vào chiếc chao đèn bàn. Khi nói về tiền công cho những tin tức mà anh ta đang định chuyển cho tình báo Liên Xô, Mister Long nói cái gì đó về “gold bullion” (tiếng Anh là thoi vàng). Yurchenko nghĩ rằng, anh ta muốn nói đến súp gà (bul'on trong tiếng Nga nghĩa là nước hầm, nước dùng), nhưng sau đó mới hiểu té ra Mister Long đề xuất dùng vàng thỏi làm đơn vị tính toán. Sau khi Mister Long giơ ra giấy chứng nhận tốt nghiệp Trường Cơ yếu Quốc gia, Yurchenko mới hiểu anh ta là một nguồn tin mật về NSA quý giá đối với KGB. Không đến mức dùng vàng thỏi với anh ta, nhưng KGB đã không tiếc đô la theo yêu cầu của Yurchenko.
Mister Long nhanh chóng dùng dao cạo cạo sạch râu. Sau đó anh ta thay quần áo và được ấn vào chiếc ôtô buýt nhỏ và chở đi cùng các nhân viên sứ quán Liên Xô đến một thị trấn có tên Mount Alto, nơi có các nhà nghỉ của đoàn ngoại giao Liên Xô. Tại đó, KGB ban đầu đã mời người điệp viên tân binh ăn uống, sau đó chở đến bãi đỗ nơi anh ta để xe ôtô của mình. Cuộc gặp tiếp theo với Mister Long diễn ra ở Viên.
Ngày 23 tháng 8, ba ngày sau khi Yurchenko kể cho các nhân viên FBI về Mister Long, họ đã tìm thấy băng cassette ghi cuộc gọi điện thoại của anh ta với sứ quán Liên Xô ở Washington. Trong thời gian này, người ta phát hiện ra là khu nhà ở Xôviết tại Mount Alto mới chỉ được mở vào năm 1979, mà trường hợp duy nhất có một người lạ rời khỏi khuôn viên của nó diễn ra ngày 15 tháng 1 năm 1980. Điều đó cũng cho phép xác định ngày tháng chính xác của cuộc gọi của Mister Long đến sứ quán Liên Xô. Nghe băng ghi âm, người ta phát hiện ra chính Yurchenko đã trả lời cú điện thoại đó và mời Mister Long ghé đến. Người gọi lo lắng hỏi: “Tôi chỉ cần bấm chuông là người ta cho tôi vào á?” - “Không, ông cứ đi thẳng qua cổng”. - “Thế người ta cho tôiv ào chứ?” - “Dĩ nhiên, sẽ không hỏi gì đâu”.
Mặc dù các nhân viên FBI đã chụp tất cả những người ra khỏi toà sứ quán Liên Xô, nhưng chụp những người đi vào thì không thể. Bởi vậy, FBI trước hết tiến hành chụp ảnh tất cả những người đi ngang trên phố có sứ quán Liên Xô, sau đó so sánh với những ảnh chụp những người rời khỏi sứ quán. Nhưng vì Mister Long rời sứ quán Liên Xô một cách bí mật nên người ta đã không chụp được anh ta lần thứ hai. Không hiểu sao mà bức ảnh thứ nhất của Mister Long mà FBI chụp khi ông ta đi trên phố đến toà nhà sứ quán cũng biến mất một cách kỳ quặc. Người ta lập tức loại ra khỏi danh sách những người nghi vấn mấy trăm ngàn nhân viên NSA hói đầu, chưa vợ, quá trẻ hoặc quá già. Chỉ còn lại 900 người có khả năng là điệp viên của KGB. Việc nghe lại sau đó các băng ghi âm giọng nói của Mister Long mà các nhân viên NSA tin cậy đã cho phép phát hiện ra người có biệt danh này vào ngày 15 tháng 10 năm 1985.
FBI phải mất hơn một tuần để truy tìm Ronald Pelton sau khi xác định được chính ông ta đã gọi đến sứ quán Liên Xô ngày 15 tháng 1 năm 1980. Việc theo dõi Pelton không thể tìm ra điều gì có thể buộc tội ông ta trước toà. Mà chỉ một cuộc gọi đến sứ quán Liên Xô thì chưa đủ để kết án Pelton vì tội làm gián điệp. Về phần Yurchenko thì đến lúc đó không thể gọi ông ta ra toà làm chứng chống Pelton vì ông ta đã quay về với người của mình.
Lúc đó, FBI quyết định thử một cách khác là thẩm vấn trực tiếp Pelton bởi vì việc theo dõi không hề phát hiện ra sai phạm gì của ông ta. Mấy ngày liền, các nhân viên FBI đã diễn tập cuộc thẩm vấn sắp tới với một nhân viên giỏi nhất trong số họ vào vai bị can. Việc diễn tập thử này đã thành công: do sức nặng của các chứng cứ chống Pelton thu thập được, anh ta đã bị “quật ngã” khá nhanh. Bây giờ đã đến lúc thử các chứng cứ này trên chính Pelton. Để đề phòng Pelton chạy trốn, FBI đã tăng cường theo dõi các phái bộ ngoại giao Liên Xô ở Mỹ cũng như theo dõi thêm các văn phòng thường trú báo Izvestya và Pravda và các văn phòng đại diện của hãng hàng không Aeroflot.
Ngay từ đầu buổi thẩm vấn, các nhân viên FBI đã cho Pelton hiểu rằng, họ đã biết hết về anh ta. Lý lịch của anh ta không có nhiều sự kiện lắm. Sau khi kết thúc trường phổ thông tại thành phố nhỏ quê hương Benton Harbour, bang Michigan, Pelton có những khả năng cần thiết để vào học cao đẳng, nhưng do thiếu tiền nên phải vào phục vụ trong Không quân Mỹ. Năm 1964, ông ta rời bỏ quân ngũ sau khi đã học tiếng Nga và làm việc một thời gian trong các đơn vị tình báo quân sự Mỹ. Năm 1965, ông ta được nhận vào NSA và phục vụ cho đến tháng 7 năm 1979.
Sau đó, Pelton đã được nghe băng ghi cuộc gọi điện thoại của ông ta đến sứ quán Liên Xô ở Washington 5 năm trước, xem các bức ảnh của Yurchenko và Anatoly Slavnov, sĩ quan KGB mà Pelton đã gặp ở Viên, làm cho Pelton nghĩ rằng FBI đã biết tỏng tính chất các tin tức ông ta chuyển cho KGB. Pelton đã mắc bẫy về sự hiểu biết giả tạo của các nhân viên FBI và những lời bóng gió sẽ khoan hồng cho những tội lỗi nếu ông ta thành thật thú nhận. Một điểm yếu khác của Pelton là nghiện ma tuý.
Pelton đã kể về tình trạng tài chính của mình tồi tệ đột biến vào năm 1979. Kế hoạch xây dựng nhà riêng đã phá sản khi vật liệu xây dựng mua về bị mất cắp, còn tiền bảo hiểm thì quá ít để bù đắp mất mát. Mức lương tháng hơn 2 ngàn đô la một chút thật khó chu cấp cho một gia đình đang phải sống trong một căn nhà tồi tàn. Do sợ bị trừng phạt nên Pelton đã không đề cập gì với cấp trên của mình ở NSA về tình trạng khó khăn tài chính đang trải qua.
Pelton thú nhận đã chuyển các tin mật cho tình báo Liên Xô. Mỗi thứ bảy cuối tháng, ông ta đến một quán bán bánh Pizza. Nếu như vào 8 giờ tối, người ta gọi đến đó cho ông ta và nói câu quy ước: “Chúng tôi có cái gì đó cho ông”, Pelton phải bay đến Viên để có cuộc gặp tiếp theo với liên lạc viên của mình. Ông ta được chi 2 ngàn đô la cho việc đi lại và số tiền này ông ta lấy từ hộp thư mật tại một quán Pizza khác. Chuyến đi đầu tiên diễn ra vào tháng 10 năm 1980. Lần đó, ông ta, trong 4 ngày liền và 8 giờ mỗi ngày, đã phải kể cho Slavnov về NSA. Chuyến đi cuối cùng đến Viên của Pelton diễn ra vào tháng 4 năm 1985 mà không gặp được cán bộ KGB. Khi ông ta quay về, người ta lại yêu cầu ông ta đến Viên, tuy vậy Pelton hết xăng trên đường đến quán Pizza, nơi ông ta sẽ chờ cuộc gọi quy ước. Pelton đã kịp nhận được từ KGB tổng cộng 35 ngàn đô la cộng thêm chi phí. Ông ta xác nhận các lời khai của Yurchenko liên quan đến nội dung các tin tức mật mà ông ta đã chuyển cho tình báo Liên Xô.
Nếu như việc khám phá Mister Long là một ví dụ về hoạt động có chất lượng và hiệu quả của FBI thì việc vạch mặt ông ta tại toà còn gây ấn tượng hơn nhiều. Năm 1980, quốc hội Mỹ đã thông qua luật quy định trình tự xét xử các vụ án gián điệp. Để loại trừ khả năng bị can đe doạ tiết lộ những tin tức bí mật mà họ biết để có được giảm án, các quan toà và luật sư được phép đọc các tin tức mật ở bên ngoài phòng xử. Nhưng đối với NSA, cơ quan trong mấy chục năm luôn phủ nhận sự tồn tại của chính mình, thì điều đó chưa đủ. Bởi lẽ, lúc này tại phiên toà xử Pelton, người ta đòi hỏi NSA thực hiện điều không thể - công khai thừa nhận ông ra đã làm công việc chặn thu điện tín của người khác. Do áp lực của Bộ Tư pháp Mỹ, NSA cuối cùng cũng phải đồng ý cho hai nhân viên của mình tham gia vào một phiên toà để đánh giá mức độ tổn thất mà Pelton gây ra cho NSA.
Vào tháng 6 năm 1986, toà phán quyết rằng những lời thú nhận của Pelton là đúng sự thật và mặc dù bị can đã có sự hối hận chân thành và cộng tác trong quá trình điều tra, vẫn đã kết án ông ta tù chung thân. Về lý thuyết, Pelton có thể được ân xá sau 10 năm ngồi tù, nhưng theo thống kê thì thời gian giam giữ trung bình trong nhà tù Mỹ đối với tù nhân bị án chung thân là 30 năm.
Nhưng vụ bê bối lớn nhất trong lịch sử tình báo vô tuyến điện tử của Mỹ và thế giới không phải là các vụ Petersen, Dunlap, Hamilton-Hindali, Boyce hay Pelton mà là vụ chạy qua “bức màn sắt” của hai chuyên gia mã thám NSA William Martin và Bernon Mitchell.