“Nam nhi bật hướng sa trường tử, / Cao ca nhất khúc khán Thị Xuân”. / Nếu nam nhi mà không hướng về sa trường để chết, / Hát lớn một khúc ca mà xem gương Bùi Thị Xuân) -
Nguyễn Trọng Trì (Tây Sơn lương tướng ngoại truyện. Bùi Phu nhân ca)

Vào đầu thế kỷ XVI, triều Lê suy sụp, các phe phái phong kiến tranh giành quyền lực, thoán đoạt và xung đột gay gắt.

Trong lịch sử các triều đại phong kiến Việt Nam, vị vua chúa nào cũng rất chú trọng xây dựng và phát triển một đội thủy quân hùng mạnh, thiện chiến và có tổ chức…

"Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp ngọn sóng dữ, chém cá tràng kình ở ngoài biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, cởi ách nô lệ cho nhân dân chứ quyết không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta" - Truyền thuyết về Bà Triệu ở vùng Thanh Hoá và Đại Nam nhất thống chí (Thanh Hoá tỉnh - tập hạ)

Năm 766, căm ghét chính sách thống trị của quan lại nhà Đường, và nhân lòng căm phẫn của nhân dân, lợi dụng khi quân lính ở Tống Bình nổi loạn, Phùng Hưng đã phát động một cuộc khởi nghĩa lớn chống chính quyền đô hộ chống chính quyền đô hộ nhà Đường.

Chuyên gia về hải quân người Nga Yu.V. Vedernikov phân tích về vấn đề hiện đại hóa Hải quân Việt Nam hiện nay

“Lý Triện là bậc giàu tài năng và dũng lược hơn người. Ông theo vua Lê Thái Tổ (tức Lê Lợi - NKT) khởi nghĩa ở Lam Sơn ngay từ những ngày đầu tiên, từng trải không biết bao nhiêu gian nan, nguy hiểm” - Đại Việt thông sử (Chư thần truyện).

Phạm Tu là một trong những bậc hào kiệt đầu tiên đã nhiệt liệt hướng ứng và có mặt bên cạnh Lý Bôn, trực tiếp tham gia vào quá trình chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa chống ách đô hộ của chính quyền nhà Lương. Là công thần khai quốc thời tiền Lý, ông có công giúp Lý Nam Đế đánh đuổi quân xâm lược nhà Lương, thành lập nên nước Vạn Xuân.

“Suốt đời, Vua chỉ biết lấy mềm dẻo để chống cứng rắn, lấy sức yếu để chống giặc mạnh, lấy quân ít để thắng kẻ thù đông, không quá hao tổn xương máu mà vẫn khuất phục được đối phương. Cho nên, Vua đã chuyển vận bĩ sang vận thái, biến thế nguy thành sự yên, đổi thời loạn thành thời thái bình" - Đại Việt sử ký toàn thư (Bản kỷ, quyển 10 - tờ 76 - a)

“Bay thẳng cánh muôn trùng tiêu hán / Phá vòng vây bạn với kim ô. /
Giang sơn khách diệc tri hồ” - Nguyễn Hữu Cầu. Chim trong lồng (Thơ viết trong ngục trước ngày bị xử tử).