Người đàn ông biến mất trong giây lát vào trong bụi cây rậm rạp, sau đó trở lại và cả hai lên xe đi khỏi. Cũng trong đêm đó, phiên dịch viên của Nga tại Liên Hiệp Quốc Artyom Shokhin cũng đỗ xe của mình ở ngoại ô Manhattan, biến vào những bụi cây đó và sau đó lên xe đi mất.
Trên cơ sở hiện tượng này và những yếu tố đã có trong tay, các nhân viên FBI dự đoán rằng, cặp vợ chồng từ Pensylvania đã trao đổi tài liệu mật với Shokhin và cả ba đều là điệp viên của cơ quan tình báo Xôviết KGB.
28 năm sau, ngày 23 tháng 2 năm 1996, vụ việc mà FBI đã cố làm sáng tỏgần 30 năm nay đã gần đến hồi kết. Vào lúc 8 giờ 30 phút sáng, hàng chục nhân viên FBI đã bao vây ngôi nhà của Robert Lipka ở thị trấn Lancaster và bắt giữ ông ta với lời buộc tội làm gián điệp.
Theo lời buộc tội được đưa ra tại Toà án liên bang Philadelphia, ông Lipka, 50 tuổi vào cuối những năm 1960 đã làm thư ký của quân đội tại Cục An ninh Quốc gia Mỹ (NSA - National Security Agency) ở Fort -Mid. Cục này tiến hành nghe lén thông tin liên lạc dân sự và chính trị trên toàn thế giới.
Phục vụ trong quân ngũ với tư cách thư ký, cáo trạng viết, Lipka đã lấy đi những tài liệu mật, giấu dưới mũ hoặc buộc vào chân và câu kết với cặp vợ chồng người nhập cư và Shokhin, cũng như một số người khác để chuyển những tài liệu này về Moskva. Lipka không nhận tội. “Chúng tôi sẽ cương quyết bác bỏ những lời buộc tội này” - luật sư bào chữa của anh ta Ronald Kidd nói.
Vụ này và vụ sĩ quan CIA Harold Nicholson cho thấy, việc truy tìm và tóm cổ các gián điệp của Moskva đã không chấm dứt cùng với sự kết thúc của chiến tranh lạnh. Đôi khi có những trường hợp đã bị phỏng đoán là gián điệp từ nhiều năm trước, nhưng họ hoạt động bí mật tốt đến nỗi phải mấy chục năm mới phát hiện được.
Cụ thể cái gì mà Lipka đã có thể chuyển cho người Nga thì không thể hoàn toàn làm rõ hết được. Theo như lời khẳng định của các đại diện chính thức của chính quyền liên bang, trong hồi ký xuất bản năm 1994 của Oleg Kalugin, cựu chỉ huy trưởng phản gián của KGB, có những dẫn chứng về hoạt động của Lipka, mặc dù tên của ông ta không được nhắc đến. Trong cuốn sách của mình, Kalugin viết rằng, “anh lính trẻ” làm việc trong NSA đã cung cấp cho các điệp viên Liên Xô “nhiều tập” tài liệu tuyệt mật.
“Anh ta đã chuyển cho chúng tôi những báo cáo hàng ngày và hàng tháng tuyệt mật của NSA, được viết để trình Nhà Trắng, bản sao những cuộc đàm thoại nói về di chuyển binh lực Mỹ trên khắp thế giới và tin tức về những cuộc gặp giữa các nước NATO - Kalugin viết -. Anh ta đã chuyển cho chúng tôi tất cả những gì lọt vào tay anh ta và thường thì anh ta rất mù mờ về cái mà anh ta đã chuyển giao”.
Lipka có rất nhiều khả năng để nhận được những tài liệu có giá trị. Là thư ký và được quyền tiếp cận với những tài liệu tuyệt mật, anh ta tiếp nhận các báo cáo mật do các giao thông viên chuyển đến và phân phát cho các nhân viên của đại bản doanh NSA. Những tin tức từ CIA, Bộ Ngoại giao Mỹ, các cục tình báo của Bộ Quốc phòng Mỹ (DIA), của Lục quân, Hải quân và Không quân Mỹ, cũng như từ các đơn vị khác của NSA.
Mặc dù Lipka chỉ là một thư ký quèn, nhưng anh ta “lúc đó có quyền tiếp cận những điều bí mật nhất của Chính phủ Mỹ” - trợ lý công tố viên Mỹ Barbara Cohen nói.
Vụ Lipka bắt đầu trong những năm 1960 - những năm chiến tranh lạnh. Khi đó, Liên Xô đang cố tung vào nước Mỹ các điệp viên bất hợp pháp - những gián điệp không có vỏ bọc ngoại giao, những người có thể bí mật sống và làm việc nhiều năm ở Mỹ.
Peter Fischer, người nói tiếng Đức và khẳng định mình sinh ra ở Đức, di cư từ Đông Đức sang Tây Đức năm 1959. Hai năm sau, Ingerborg Ziegler cũng làm việc đó và cưới Fischer. Như thông tin của Cục Di trú và hoà nhập Mỹ cho thấy, sau khi định cư tại Upper-Derby, Pensylvania, một thành phố công nghiệp ở phía Tây Philadelphia, Fischer đã có việc làm tại một nhà máy sản xuất thức ăn nhai lại.
Bản cáo trạng liên bang khẳng định Fischer trên thực tế là nhân viên người Nga của KGB, vợ anh ta cũng là người Nga và điệp viên KGB. Sau khi chuyển tới Upper-Derby, cặp vợ chồng này bắt đầu hoạt động gián điệp, một trong những ví dụ là chuyến đi của họ tới mộ Tổng thống Grant.
Cho tới cách đây không lâu, FBI không phát hiện ra những mối liên hệ giữa Fischer và Lipka. Sinh ra ở Niagara-Falls (New York), Lipka gia nhập quân đội năm 1963 khi mới 18 tuổi. Sau khoá học về phân tích tin tình báo, anh ta được cử tới làm việc ở đại bản doanh NSA tại Fort-Mid trong gần 4 năm.
Khi Lipka mới bắt đầu làm việc, người ta nói là anh ta sẽ thay thế Jack Daniep, nhân viên của NSA. Vụ của anh ta được đưa tin khá rộng rãi: Người ta khẳng định Daniep làm gián điệp cho người Nga, đã mang tài liệu giấu trong quần áo ra khỏi toà nhà của cục và đã nhận được 60000 USD. Khi người ta bắt đầu nghi anh ta thì anh ta tự sát.
Không rõ là liệu có phải Lipka nảy sinh ý nghĩ làm gián điệp từ tấm gương của Daniep hay không. Kalugin thì nói rằng, “anh lính trẻ” đã tự nguyện hợp tác.
Lipka cưới vợ lần đầu năm 1966 lấy cô Patricia Davis người Baltimore. Bà vợ cũ của Lipka này mới đây đã được quyền miễn tố và bà ta đã kể cho FBI về hoạt động của Lipka.
Theo những lời khai này, bà ta nhớ lại rằng, không lâu sau đám cưới, Lipka tuyên bố đang bán bí mật cho người Nga. Một lần, bà ta bổ sung, họ đến một nhà hàng ở Maryland, nơi mà Lipka cho biết là sẽ giao túi tài liệu cho “Ivan”. Lipka đi vào toalet nam, sau này Lipka kể lại cho bà ta là đã giúi chiếc túi vào một cái thùng xối nước hố xí ở đó. Bà ta cũng chỉ những vị trí trong rừng Maryland, những nơi mà, theo lời bà ta, Lipka đã giấu các túi tài liệu.
Nhà hàng ấy và địa điểm ấy nằm cách Washington 25 dặm - giới hạn khoảng cách tối đa mà các nhà ngoại giao Liên Xô được phép đi từ đại sứ quán Liên Xô vào thời đó. Các nhân viên FBI cho rằng, người nhận tin của Lipka là những nhân viên KGB hoạt động trong sứ quán Liên Xô tại Washington.
Lipka cũng lấy từ trong rừng ra những túi tiền, người vợ cũ của ông ta khai báo. Khi về tới căn hộ của mình ở Baltimore, cặp vợ chồng này đếm lại tiền, thường là 500 hoặc 1000 USD. Một lần, bà ta nói, Lipka đưa cho bà ta xem 3 chiếc camera tí hon, trong đó có cả chiếc camera “quay” mà như FBI khẳng định là được các điệp viên KGB dùng để chụp tài liệu. Đôi khi, bà ta kể thêm, Lipka nói với bà ta là anh ta sắp gặp liên lạc viên đóng vai người chơi cờ trong công viên và khoe rằng, “Ivan” đã dạy anh ta chơi cờ khá tốt.
Khi Lipka hoàn thành nghĩa vụ quân sự vào năm 1967, anh ta cùng vợ chuyển đến Lancaster. Người vợ cũ của Lipka khai với FBI rằng, Lipka đã lấy theo mình một chồng tài liệu, “để cho bản thân anh ta có những lựa chọn”.
Tình báo Liên Xô, sau khi bị đứt liên lạc với Lipka, đã tìm cách nối lại liên hệ với anh ta. Vợ chồng Fischer đã được chọn để làm nhiệm vụ này. Theo các bản cung khai với FBI, mục đích chuyến đi của họ tới ngôi mộ Tổng thống Grant là phối hợp kế hoạch gặp gỡ Lipka với điệp viên KGB Shokhin.
FBI đã bí mật tiến hành không chỉ theo dõi vợ chồng Fischer mà còn cài micro vào căn hộ của họ. Mấy phút sau khi trở về từ ngôi mộ Grant, chiếc micro đã ghi nhận được nỗi vui mừng sau cuộc gặp trót lọt.
Mấy ngày sau, micro đã ghi được cuộc trò chuyện của vợ chồng Fischer bàn kế hoạch đi tới Lancaster cách nhà họ 80 dặm để gặp Lipka.
Mấy ngày sau, trong khi khám nhà, FBI đã tìm thấy một mẩu giấy có ghi “30 và trạm Harrisberg” và một từ kỳ quặc “Rack”. Nhưng các nhân viên FBI không thể đoán được ai là Rack, thậm chí họ không xác định được liệu từ này có chỉ một người nào đó hay không (ở nhà mình, vợ chồng Fischer nói tiếng Đức, mà trong tiếng Đức thì không có từ Rack). Vụ việc bế tắc và nằm ở tình trạng đó trong suốt 25 năm.
Vợ chồng Fischer rời nước Mỹ năm 1968 dường như đến chơi với bạn bè và họ biến mất. Các cuộc gặp gỡ của Lipka với những người Nga khác tiếp tục cho đến năm 1974. Mặc dù trong suốt những năm này, FBI vẫn theo dõi vụ này, nhưng họ không bao giờ liên hệ Lipka với vợ chồng Fischer và các điệp viên Nga khác.
Suốt một thời gian dài, Lipka sống hoàn toàn lặng lẽ. Anh ta có công việc kinh doanh nhỏ liên quan đến các loại tiền cổ và rất mê đánh bài. Năm 1974, người vợ đầu ly dị với Lipka vì như cô ta khẳng định, Lipka đi “chơi với những người đàn bà khác, nhiều lần bỏ rơi tôi mấy tháng liền... và thua bạc đến mức chúng tôi lâm vào cảnh nợ nần”. sau đó, Lipka lại cưới vợ, họ sinh được hai con trai, năm 1991 anh ta bị chấn thương vào lưng và từ đó không làm việc nữa.
Mấy năm trước, có người (các đại diện chính phủ không nêu tên người này) đã báo cho chính quyền Mỹ biết rằng, nhiều năm trước Lipka đã làm gián điệp. Một nhân vật quen thuộc với vụ này kể rằng, một trong những cựu điệp viên Xôviết đã chuyển tài liệu của tình báo Liên Xô cho Mỹ và trong các tài liệu tiếng Nga này đã nêu tên Lipka và vợ chồng Fischer. Nhờ sự giúp đỡ của những nhân viên viên từng theo dõi Lipka gần 30 năm trước và nay đã hồi hưu, FBI đã bắt đầu kiểm tra bộ hồ sơ đã ố vàng về các điệp viên KGB và trở lại với chuyến đi của vợ chồng Fischer tới Lancaster.
Nhưng thu thập chứng cứ về vụ việc đã xảy ra 30 năm là việc rất khó. Cách làm của FBI trong vụ này là như sau: một trong các nhân viên của FBI có tên Dmitri Druzhinsky với máy ghi âm giấu trong người sẽ đến gặp Lipka và tự giới thiệu là Sergey Nikitin.
Trong cuộc gặp này và hai cuộc gặp tiếp theo, theo bản cung của FBI, Lipka đã nói là anh ta đã cắt đứt quan hệ với Liên Xô vì họ trả ít tiền. (Theo cáo trạng, Lipka đã nhận tổng cộng 27.000 USD cho hoạt động gián điệp). Lipka lưu ý rằng, ông ta đã gặp gỡ vợ chồng Fischer và gật đầu khẳng định để đáp cho câu hỏi ông ta có chuyển “các báo cáo tổng hợp hàng tuần” cho KGB không. Lipka khai ông ta đã chuyển tài liệu cho KGB 2-3 lần/tháng. Theo biên bản lời khai của FBI, ông ta cũng đã đòi trả tiền cho thời gian làm gián điệp trước đây và cho các tài liệu của NSA mà ông ta giữ. FBI đã gửi cho ông ta tổng cộng 10.000 USD nhưng không nhận được các tài liệu này.
Sau các cuộc gặp của Nikitin với Lipka, FBI tiến hành thẩm vấn người vợ đầu Patricia của Lipka. Sau các cuộc tư vấn với Bộ Tư pháp Mỹ, FBI đã sẵn sàng hành động.
Lipka mở cửa khi nghe tiếng gõ cửa và đã bị bắt. Bây giờ, anh ta ngồi trong nhà giam để đợi phiên toà, anh ta có thể bị án chung thân nếu thú nhận tội gián điệp và trong trường hợp này luật về thời hạn có thể phóng thích sẽ không có hiệu lực.