Tại Ban căng
Tháng 1 đến tháng 4 năm 1941.
Sau khi hiệp ước Xô-Đức về hữu nghị và biên giới, mà ta thường gọi là hiệp ước Molotov-Ribbentrop, được ký tại Moskva, các đoàn thương mại liên tục đến Moskva và Berlin - người Đức đang rất cần lúa mì, dầu mỏ, nikel của Liên Xô; còn các đại diện Liên Xô thì đã thoả thuận về việc cung cấp sản phẩm luyện kim Đức như ống thép, máy cái, tàu biển và máy bay. Hitler và Goebbels tuyên bố kẻ thù chủ yếu và duy nhất là nước Anh...
Tuy nhiên các chính trị gia, các nhà ngoại giao và các nhà quân sự đều hiểu rằng, hiệp ước này chỉ là sự tạm hoãn, thoả hiệp tạm thời và Hitler sớm hay muộn cũng sẽ thực hiện những kế hoạch chủ yếu của mình.
Sự tạm hoãn này cũng đã được tận dụng nhằm nâng cao sức chiến đấu của Hồng quân và khôi phục lưới tình báo Xôviết đã bị tổn hại đáng kể do hành động thanh trừng của Stalin. Đội ngũ các tuỳ viên quân sự - chính là các trưởng trung tâm tình báo bình phong công khai của tình báo quân sự Liên Xô - cũng được đổi mới.
Vào cuối năm 1940, thiếu tướng Aleksandr Georgievich Samokhin được cử làm tuỳ viên quân sự Liên Xô tại Belgrade và ông đã tích cực bắt tay vào khôi phục những quan hệ cũ, thu hút những nguồn cung cấp tin mới. Ban Căng nói chung và Nam Tư nói riêng chiếm một vị trí quan trong trong các kế hoạch của Bộ Tổng tham mưu Hồng quân.
Từ những năm 1937-1938 và cho đến mùa xuân năm 1941, Bộ Tổng tham mưu Hồng quân đã rất coi trọng sự tham gia của NAm Tư, Hy Lạp và Bulgaria vào việc chống lại cuộc xâm lược có thể xảy ra của phát xít Đức chống Liên Xô.
Tướng Samokhin, người có bí danh Sophocles, khi được bổ nhiệm làm tuỳ viên quân sự tại Nam Tư đã có công lao lớn trong việc phát hiện ra các hoạt động chuẩn bị chiến tranh của nước Đức, trong đó có cả ở Ban căng.
Ngày 4 tháng 1 năm 1941, Cục trưởng Tình báo Hồng quân, tướng Golikov đã báo cáo với Stalin bản báo cáo tiếp theo của Sophocles, với các đoạn trích từ báo cáo của bộ tổng tham mưu Nam Tư: “... Nước Nga đang ở tình thế không thuận lợi do sự hiện diện của các sư đoàn Đức ở Rumani... Nước Nga, do tình thế, đang phải hợp tác với Đức mà vẫn biết rằng, việc đụng đầu với chủ nghĩa phát xít là không thể tránh khỏi, nhưng Moskva cho rằng, mỗi ngày chiến tranh sẽ làm suy yếu nước Đức và tăng cường sức mạnh cho Liên Xô... Nước Nga có kế hoạch tác chiến mới.... với trọng tâm sẽ là biên giới Xô-Hungari-Slovakia... Bộ Tổng tư lệnh tối cao Hồng quân cho rằng, điều đó sẽ làm chia cắt quân Đức khỏi căn cứ và tiêu diệt chúng...”.
Bộ tổng tham mưu Nam Tư nắm tình hình không tồi - Nguyên soái Shaposhnikov và sau này là các tướng Meretskov và Zhukov cũng đã theo đuổi chính các mục tiêu này: trong trường hợp Đức tấn công Liên Xô, phải chia cắt nước Đức khỏi nguồn dầu mỏ Rumani và loại trừ khả năng quân đội Rumani hỗ trợ cho quân đội Đức.
Ngày 28 tháng 1 năm 1941, Sophocles đã gửi về một báo cáo giành cho một diện hẹp của đại sứ Đức: “Ban căng là một mắt xích quyết định đối với nước Đức... Nếu như Liên Xô không đồng ý với điều này thì chiến tranh với họ là điều không tránh khỏi”.
Vào giữa tháng 2, Trung ương đã nhận được báo cáo mới của Sophocles: ở phần đông châu Âu, người Đức duy trì 127 sư đoàn.
Còn ngày 10 tháng 3 - là thông tin đáng lo ngại hơn nữa: Hitler từ bỏ kế hoạch đánh chiếm nước Anh; nhiệm vụ trước mắt của hắn là đánh chiếm Ucraina và Baku; thời gian tiến hành: tháng 4-5 năm 1941; các nước đồng minh của hắn là Hungari, Rumani và Bulgaria; đang tiến hành mạnh mẽ việc chuyển quân Đức sang Rumani.
Ngày 4 tháng 4, báo cáo của Sophocles đã mang tính chắc chắn hơn: bọn Đức đang chuẩn bị tiến công trong tháng 5, đối đầu với Liên Xô là các cụm quân Đức Koenigsberg, Krakow và Varsava...
Sophocles đã cung cấp những thông tin quý giá cho bộ chỉ huy Xôviết cho đến tận tháng 4 năm 1941 khi quân Đức chiếm được Belgrade.
Sai lầm của viên phi công
Ngày 21 tháng 4 năm 1942.
Khi trở về Liên Xô, thiếu tướng Aleksandr Samokhin đã chỉ huy quân đoàn bộ binh số 29, sau đó công tác tại Tổng cục Tình báo Bộ Tổng tham mưu Hồng quân, còn ngày 21 tháng 4 năm 1942, ông đã nhận chức vụ mới - tư lệnh tập đoàn quân số 48 hoạt động tại khu vực ga Kastornaya.
Trên đường đi, chiếc máy bay PR-5 phải hạ cánh ở Elze để vị tư lệnh tập đoàn quân mới trình diện với tư lệnh phương diện quân Bryansk, chuyển cho ông này túi tài liệu cực kỳ quan trọng của Đại bản doanh Tổng tư lệnh tối cao và nhận chỉ thị của tư lệnh phương diện quân.
“Khoảng ba giờ sau khi cất cánh từ Moskva, - Samokhin khai trong buổi thẩm vấn của SMERSH (SMERSH - viết tắt từ hai từ Smert shpionam, nghĩa là 'cái chết cho bọn gián điệp' là bí danh của cơ quan phản gián quân sự của quân đội Liên Xô thời kỳ 1941-1945 - ND) ngày 26 tháng 6 năm 1946, - tôi nhận thấy máy bay đã bay qua tiền duyên phòng ngự của ta. Tôi lệnh cho phi công quay lại, anh ta đã quay lại nhưng bọn Đức đã bắn chúng tôi làm máy bay rơi”.
Viên phi công Konstantin Konovalov của đội bay trực thuộc Bộ Tổng tham mưu đã rất khó khăn mới hạ cánh được chiếc máy bay đã bị bắn xuống một sườn đồi thoai thoải và trống trải từ mọi phía. Bọn lính Đức lao đến máy bay, đánh gục ông và lục soát. Trong số các chiến lợi phẩm, chúng thu được thẻ đảng của Samokhin, giấy công lệnh, thẻ nhân viên GRU và phiếu huân chương (năm 1940, ông đã được tặng thưởng Huân chương Cờ Đỏ vì công lao đào tạo cán bộ cho Hồng quân).
Ban đầu, chúng đưa tướng Samokhin đến bộ tham mưu tập đoàn quân xe tăng số 2 ở Oryol, sau đó đưa bằng máy bay sang Đông Phổ, đến pháo đài Letzen và bị giam một mình rất lâu ở đây. Bọn Đức liên tục hỏi cung vì chúng biết rõ ông là một cán bộ cao cấp của GRU, nguyên tuỳ viên quân sự Liên Xô tại Nam Tư. Nhưng Aleksandr Samokhin đã không chịu khai báo bất chấp mọi sự đe doạ.
... Sau khi cụm quân của Thống chế Paulus đầu hàng ở Stalingrad, phản gián quân sự Liên Xô đã hỏi cung các sĩ quan Đức bị bắt làm tù binh. Đại tá Bernd von Petzold dã khai rằng, hắn đã hỏi cung Samokhin tại pháo đài Bojen ở gần Letzen và với mọi câu hỏi ông đã trả lời: tôi không biết, không nhớ, đã quên hết vì bị sốc. Chúng không tìm thấy trong người Samokhin một tài liệu nghiệp vụ nào.
Tên đại tá Fridrich Schilkneht, tham mưu trưởng quân đoàn số 8 thuộc tập đoàn quân số 6 và tên trung uý Fridrich Mann, trưởng phòng quân báo sư đoàn cơ giới số 29 thuộc tập đoàn quân số 6 cũng xác nhận điều này: tình báo viên quân sự Samokhin đã giữ vững khí tiết khi bị hỏi cung.
Nhưng thủ đoạn tung tin giả của kẻ thù cũng là một vũ khí lợi hại không kém sức mạnh của cả một binh đoàn lớn hoặc sức mạnh tác chiến hiệp đồng của cả một tập đoàn quân trang bị mạnh. Ngay ngày 22 tháng 4, tư lệnh tập đoàn quân xe tăng số 2 của Đức, tướng Schmidt đã ra chỉ lệnh: “... Tôi cảm hơn các binh sĩ của tiểu đoàn đã bắn rơi máy và và bắt làm tù binh tướng Samokhin. Nhờ đó, bộ chỉ huy Đức đã nhận được những tin tức quý giá có thể ảnh hưởng thuận lợi đến việc tiến hành các chiến dịch quân sự tiếp theo”.
Trong cảnh tù binh
Năm 1942-1945.
Aleksandr Samokhin đã tin tưởng chắc chắn rằng, kẻ thù sẽ áp dụng mọi thủ đoạn kể cả tra tấn để moi ở ông các bí mật quốc gia mà ông nắm được theo cương vị công tác. Mà ông biết cũng không phải ít: tình hình bố trí lưới tình báo Liên Xô, cơ cấu và các phương thức hoạt động của tình báo quân sự, am hiểu “nền chính trị lớn” của Liên Xô và các ý đồ tác chiến của Tổng tư lệnh tối cao. Để kẻ thù không nắm được những thông tin này, mà bọn Gestapo lại khét tiếng là biết cách làm người ta khai khẩu, Samokhin đã quyết định tự nguyện đề nghị hợp tác với tình báo Đức để nhận nhiệm vụ và trở về tổ quốc. Ông tính là ít ra ông cũng tránh khỏi phải rơi vào tay Gestapo.
Một cơ hội thuận tiện đã xuất hiện. Tại pháo đài Letzen, một sĩ quan Đức đã tới thăm viên tướng tù binh. Hắn là người quen biết ông từ thời ở Nam Tư - tháng 4 năm 1941, hắn đã hộ tống Samokhin và đại sứ Liên Xô ra khỏi Nam Tư đã bị Đức chiếm đóng. Tận dụng cơ hội, Samokhin đã nói với hắn bằng tiếng Serbia: “Hãy báo với chỉ huy của anh là tôi có thể có lợi cho họ nếu được tung về Liên Xô”. Không trả lời gì, tên Đức ra về.
Người phiên dịch có mặt lúc đó đã tìm hiểu câu chuyện và nhận định tuyển mộ Samokhin là vô nghĩa vì ngay khi trở về Liên Xô, Samokhin sẽ bị xử bắn tức khắc, còn chúng, bọn Đức, sẽ bị coi là những thằng ngu. ý đồ trá hàng của Samokhin đã chấm dứt tại đây.
Sau đó, ông đã trải qua các trại giam ở Nikolaikin và Chensthow. Ngày 7 tháng 8 năm 1942, ông bị đưa tới trại Hammelburg - “trại VIII”. Vì từ chối tham gia các buổi sinh hoạt của “đảng nhân dân lao động Nga”, vị tướng này đã bị phạt cắt mất một nửa khẩu phần.
Nhưng điều đáng buồn nhất là những bạn bè trung kiên, không chịu khuất phục bọn phát xít đã ra đi khỏi Hammelburg. Tại Dahau, tướng Shepetov, anh hùng Liên Xô đã bị treo cổ. Các tướng Karbyshev, Presnyakov, Danilov, Zusmanovich, Nikitin bị đưa khỏi Hammelburg. Trong số họ chỉ có Pavlov... còn sống trở về tổ quốc. Chính từ đó, trong trại Hammelburg đã xuất hiện những nhà hoạt động nổi tiếng của cái gọi là “Uỷ ban giải phóng các dân tộc Nga” - Trukhin, Blagoveshchensky...
Tháng 4 năm 1943, “trại VIII” bị giải thể và các tướng tù binh Xôviết bị chuyển đi ban đầu là tới trại Nuremberg, sau đó là tới pháo đài Wulzburg. Hai năm sau, ngày 26 tháng 4 năm 1945, các vị tướng này bị áp tải đi bộ đến trại Magdeburg cách Munich 50 km và ngày 29 tháng 4, trại đã được lính Mỹ giải phóng. Ngay trong ngày đó, các vị tướng đã được chở đi Paris.
Thay mặt các tù binh được giải phóng, tướng Samokhin đã gửi về Moskva cho Stalin bức điện chào mừng: “Chúng tôi còn sống và sẵn sàng nhận nhiệm vụ mới”. Không lâu sau, một chiếc máy bay đặc biệt đã bay từ Moskva tới để chở họ về...
Cuộc thẩm tra của SMERSH
Ngày 1 tháng 5 đến 21 tháng 12 năm 1945.
Chiếc máy bay từ Paris hạ cánh xuống một sân bay quân sự ở ngoại ô Moskva. Cạnh cầu thang có một chiếc xe buýt sơn màu xanh. Không có người hộ tống mà chỉ có các sĩ quan SMERCH mang vũ khí cá nhân ra đón các vị tướng. Các vali với tặng phẩm của người Mỹ như quần áo dân sự, đồ vệ sinh... được chất lên xe tải.
Nơi ở mới của các vị tướng vừa thoát khỏi cảnh tù binh là trại tuyển chọn-thanh lọc đặc biệt của Tổng cục Phản gián SMERSH.
Sau khi tắm rửa và làm vệ sinh, họ được cấp quân phục sĩ quan - các áo varơi bằng len và quần bó ống - không có phù hiệu phân biệt và được đưa vào các căn nhà gỗ mới tinh, cứ hai người một phòng. Các tướng Pavel Artemenko, Yevgeny Yegorov, Ivan Krupennikov, Aleksandr Samokhin, Pyotr Privalov, Nikolai Kirillov, Mikhail Beleshev và những người khác bị canh giữ.
Ngày 21 tháng 12 năm 1945, Thứ trưởng quốc phòng Liên Xô Nikolai Bulganin, Tổng tham mưu trưởng Aleksei Antonov và Tổng cục trưởng SMERSH Viktor Abakumov báo cáo với Stalin:
“Theo chỉ thị của đồng chí, sau khi xem xét các tài liệu về 36 tướng được đưa đến Tổng cục SMERSH trong tháng 5-6 năm 1945, chúng tôi đã đi đến các kết luận sau đây:
1. Chuyển giao cho Tổng cục trại giam của Bộ Dân uỷ quốc phòng 25 tướng Hồng quân.
Khi đến Tổng cục trại giam của Bộ Dân uỷ quốc phòng, đồng chí Golikov sẽ nói chuyện với họ, còn các đồng chí Antonov và Bulganin sẽ nói chuyện với một vài người trong số đó.
Theo đường của Tổng cục trại giam của Bộ Dân uỷ quốc phòng, các tướng sẽ nhận được sự hỗ trợ điều trị và tiện nghi sinh hoạt. Với mỗi người, sẽ xem xét vấn đề đưa trở lại quân ngũ, còn một số người do bị thương nặng và tình trạng sức khoẻ kém có thể sẽ được cho về hưu.
Trong thời gian ở tại Moskva, các tướng được bố trí ăn ở trong khách sạn.
2. Bắt giữ và xét xử 11 viên tướng Hồng quân vì đã phản bội, khi bị bắt làm tù binh đã tham gia vào các tổ chức của kẻ thù do bọn Đức thành lập và tích cực hoạt động chống Liên Xô.
Gửi kèm danh sách kèm theo nội dung tóm tắt các tư liệu về những người phải bắt giữ.
Xin đồng chí cho ý kiến chỉ đạo”.
Ngày 27 tháng 12, Viktor Abakumov đã viết một câu nhận xét lên bản sao thông báo này như sau: “Đồng chí Stalin đã phê chuẩn đề nghị của chúng tôi. Đồng chí Antonov đã báo cáo với đồng chí ấy về vấn đề này qua điện thoại”.
Trong số 25 vị tướng trải qua kiểm trra, chỉ có nguyên tư lệnh tập đoàn quân xe tăng 5, thiếu tướng Mikhail Potapov là trở lại quân đội. Trong số còn lại, những người vẫn còn khả năng phục vụ được điều tới các khoa quân sự của các trường đại học và đại học tổng hợp dân sự. Những người không còn khả năng phục vụ được chuyển sang ngạch dự bị hoặc về hưu. Toàn bộ 25 tướng đều bị đặt dưới sự theo dõi ngầm của SMERSH để đề phòng mọi bất trắc.
Liên quan đến thiếu tướng Aleksandr Samokhin, trong báo cáo trình Stalin có viết: “... Tại các cuộc thẩm vấn của Tổng cục SMERSH, Samokhin thú nhận đã khai với bọn Đức họ tên thật của một loạt cán bộ của Bộ Tổng tham mưu Hồng quân như: thiếu tướng Panfilov, Tổng cục trưởng GRU; trung tướng Bodin, Tổng cục trưởng Tổng cục Tác chiến và một số chỉ huy khác. Ngoài ra, Samokhin cũng đã khai với bọn Đức cơ cấu tổ chức của GRU, nhưng như ông ta khai thì cơ cấu này không đúng sự thật. Samokhin cũng khai rằng, do sợ bị Gestapo hỏi cung nên ông ta đã định giả vờ cho tình báo Đức tuyển mộ để sau đó tung về Liên Xô, và khi về đến Liên Xô ông ta sẽ ra đầu thú, nhưng bọn Đức đã bác bỏ đề nghị của ông ta. Trong các buổi thẩm vấn, Samokhin tỏ ra không trung thực”.
Cái chết của Stalin cứu sống viên tướng GRU
Tháng 1 năm 9146 đến tháng 3 năm 1952.
Những lời cáo buộc về tội khai báo tên tuổi các sĩ quan chỉ huy của Bộ Tổng tham mưu đã xuất hiện ngay trong những buổi thẩm vấn đầu tiên. Họ tên của chỉ huy GRU được ghi trên thẻ công vụ bị bọn Đức lấy được trong người Samokhin, còn tên những người còn lại hoá ra là do bọn Đức nêu lên đễ xác nhận những tin tức mà chúng đã có. ý đồ giả vờ để được tuyển mộ nhằm mục đích trở về nước đã được xem như là làm việc cho tình báo Đức. Aleksandr đã bị buộc tội phản bội tổ quốc theo điều 58-1 b Bộ luật hình sự CHLBXHCN Xôviết Nga mà mức hình phạt của tội này là tử hình.
Ban đầu, tướng Samokhin bị giam trong nhà tù nội bộ ở Lubyanka, sau đó chuyển tới nhà tù Lefortovo, sau đó được chuyển tới nhà tù khủng khiếp Sukhanovo của Bộ An ninh Quốc gia Liên Xô MGB, rồi một lần nữa trở lại Lubyanka.
Tối nào, Samokhin cũng bị dẫn đi thẩm vấn ban đêm cho tới sáng. Và lần nào, điều tra viên cũng ghi vào biên bản hỏi cung câu: “Phủ nhận làm việc cho tình báo Đức”.
Ngày 1 tháng 6 năm 1946, Aleksandr Samokhin đã gửi một bức thư cho Stalin, “Sự kết thúc khủng khiếp còn hơn sự khủng khiếp không hồi kết”, - con người đã trải qua ba năm trong địa ngục của các trại giam phát xít và rơi vào địa ngục của các nhà giam thời Stalin, đã viết. Ngày 6 tháng 7 năm 1947, người con trai tướng Samokhin, trung uý Igor Samokhin, đã gửi thư cho Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xôviết Tối cao Liên Xô Nikolai Shvernik. Anh thông báo rằng mẹ anh, vợ của Aleksandr Georgievich Samokhin đã phải vào viện tâm thần, gia sản bị thất tán ở nhiều người khác nhau. Igor Samokhin yêu cầu cho anh ta biết về số phận của người cha và giúp đỡ cho người mẹ đau ốm.
Nhưng các lá thư đã chẳng đến được tay Stalin cũng như Shvernik, mà nếu như chúng có đến được tay họ thì số phận tướng Samokhin cũng chả có gì thay đổi. Việc báo tin về những người ấy, “những cựu quân nhân của Hồng quân”, kể cả cho cha mẹ, vợ con họ, đều bị tuyệt đối nghiêm cấm.
Ngày 14 tháng 11 năm 1948, Aleksandr Samokhin đã yêu cầu giúp đỡ tiền nong để mua vitamin và mỡ cá mà bộ phận y tế nhà tù chỉ định vì ông không liên lạc được với gia đình và không có ai giúp đỡ. Cả trong những năm sau đó, ông cũng viết những yêu cầu đó, nhưng kết quả vẫn là một - chúng được đính cẩn thận vào hồ sơ và thực chất là người ta không quyết định gì cả.
Mãi đến ngày 16 tháng 2 năm 1952, thứ trưởng an ninh quốc gia Liên Xô, đại tá Ryumin mới phê chuẩn kết luận buộc tội Aleksandr Samokhin vì đã “thể hiện mong muốn hợp tác với tình báo phát xít và khi bị thẩm vấn đã khai những thông tin cụ thể về các cán bộ chỉ huy của Bộ Tổng tham mưu Hồng quân”. Vào ngày 25 tháng 3 năm đó, đã diễn ra phiên toà của Toà quân sự-Toà án Tối cao Liên Xô và Samokhin bị kết án 25 năm lao động cải tạo. Trước đó, bộ phận y tế của nhà tù đã báo cáo: “Có thể lao động chân tay cường độ trung bình” nghĩa là vị tướng 50 tuổi rất chật vật mới có thể nhúc nhắc được chân tay do những bệnh tật mắc phải khi bị bắt làm tù binh và ở tù.
Nhưng tại phiên toà, Aleksandr Georgievich Samokhin cư xử rất cứng cỏi khi tuyên bố: “Tôi đã làm một việc nông nổi và định giả bị tuyển mộ. Lỗi của tôi là như thế, nhưng tôi đã làm điều đó là nhằm thoát khỏi cảnh tù binh và tránh khai báo cho kẻ thù những tin tức nào đó. Tôi có tội, nhưng không phải là tội phản bội tổ quốc. Tôi không giao vào tay địch cái gì cả và lương tâm của tôi trong sạch...”.
Cái chết của Stalin đã cứu sống Samokhin. Ngày 28 tháng 7 năm 1953, bản án đã bị huỷ bỏ theo quyết định của Toà quân sự-Toà án Tối cao và vụ án bị đình chỉ. Nhưng thiếu tướng Samokhin đã không được tiếp tục phục vụ trong quân đội - ông đã phải về hưu do tình trạng sức khoẻ”.