Vietnamdefence.com

Trong bối cảnh đối đầu giữa Iran và phương Tây và kịch bản chuyển từ “chiến tranh ngoại giao” sang giai đoạn xung đột vũ trang ngày càng nhiều khả năng xảy ra, người ta đưa ra các giả thiết mở màn cuộc xung đột này.

Tất cả đều không phủ nhận một điều: một khi chiến dịch quân sự nổ ra, tiến trình của nó sẽ phần nhiều bị quy định bởi tình trạng và tiềm lực phòng không của Iran.

Điều giả thiết này là dễ hiểu: kể cả chiến dịch Bão táp sa mạc năm 1991 ở Iraq và chiến tranh chống Nam Tư năm 1999, Mỹ và các nước NATO đã kiểm nghiệm một mô hình thuật toán xâm lược vũ trang hiệu quả nhất chống các nước thứ ba khi ta nói về sự đối kháng “truyền thống”, tức là xung đột với với sự tham gia của các quân đội chính quy. Ra đời và được “chạy thử” từ nửa cuối thế kỷ ХХ, hiện nay, các điểm chính của thuật toán này đã trở thành tiên đề: trước hết, tiêu diệt các lực lượng phòng không mà bất kỳ nước nào cũng sử dụng trước hết để bảo vệ các mục tiêu chiến lược của mình (các sở chỉ huy, các tuyến đường giao thông, hạ tầng), đồng thời với bản thân các mục tiêu.

Ở trường hợp Libya, ta thấy rõ đó là việc tiêu diệt hệ thống phòng không bằng lực lượng không quân sử dụng vũ khí chính xác cao, và tiếp đó là tiêu diệt các sở chỉ huy đối phương, phá hủy hệ thống chỉ huy, kiểm soát và thông tin liên lạc (NATO gọi là С3), có sử dụng các phương tiện hiện đại khác để đạt các mục tiêu chính trị-quân sự, cho phép giành thắng lợi hoàn toàn mà không cần tiến hành chiến dịch mặt đất. Rõ ràng là với Iran, nhiệm vụ này sẽ không hề đơn giản, nhưng bản thân thành công của chiến dịch lại phụ thuộc chính vào việc phòng không Iran sẽ có thể chống trả cuộc tấn công đầu tiên như thế nào.

Hiện nay, chúng ta thấy có những bất đồng về quan điểm của Israel, và Mỹ với châu Âu về vấn đề mở chiến dịch. Mặc dù những khác biệt này hoàn toàn có thể chỉ là những thành tố của một kế hoạch thống nhất, theo đó việc gây áp lực của Israel chỉ hàm chứa yếu tố hăm dọa, còn đây là lý do. Như ta biết, Israel đòi tấn công các mục tiêu hạt nhân của Iran (đồng thời nếu có thể thì tiêu diệt cả các đơn vị tên lửa Iran). Trong trường hợp đó, ta sẽ không hiểu rõ hoàn toàn bản thân Israel trông cậy vào cái gì bởi lẽ không rõ trong trường hợp một cuộc tấn công như vậy thì sự nhiễm xạ địa hình tất yếu xảy ra sẽ có quy mô thế nào, nếu xét đến yếu tố lãnh thổ Israel cũng ở gần và có sự hiện diện trong khu vực của quân Mỹ, ũng như các mỏ dầu đang khai thác vốn là mối quan tâm chủ yếu của Mỹ và các nước châu Âu.

Về phần mình, các nước phương Tây đe dọa tấn công một khi Iran phong tỏa eo biển Hormuz là nơi có tuyến đường vận chuyển hydrocarbon từ khu vực này ra thị trường thế giới.

Trong cả hai trường hợp, diễn biến tiếp theo phụ thuộc vào các hành đông của phòng không Iran. Đúng hơn là khả năng của nó chống đỡ hoặc là cuộc tấn công tên lửa của Israel, hoặc là cuộc tấn công bằng lực lượng và phương tiện hải quân và máy bay ném bom của Mỹ.

Hiểu rõ điều đó nên ban lãnh đạo Iran trong giai đoạn phương Tây thảo luận ở cao trào về khả năng xâm lược chống Iran đã tăng cường phô trương sức mạnh phòng không của mình. Tháng 11.2011, tại các khu vực miền đông Iran đã diễn ra cuộc tập trận phòng không quy mô lớn trên diện tích 800.000 km2. Chỉ huy tập trận là chuẩn tướng Farzad Ismaili  thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo, Tư lệnh phòng không của căn cứ Khatam-ol-Anbia. Cuộc tập trận được chia thành mấy giai đoạn mà theo báo chí Iran là có sự tham gia của “một số lượng lớn các đơn vị chiến đấu, trinh sát, chưa kể nhiều đơn vị hậu cần”. Cuộc tập trận quy mô của phòng không Iran được tiến hành không lâu sau khi trên báo chí phương Tây xuất hiện những thông tin về khả năng Israel và Mỹ tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran.

Sau cuộc tập trận phòng không này, có tin trong quá trình tập trận đã thao dượt khoa mục đánh trả cuộc tấn công ồ ạt Iran bằng máy bay và tên lửa hành trình. Theo báo cáo của bộ chỉ huy Iran, lực lượng vũ trang Iran đã đánh trả thành công cuộc xâm lược. Theo báo chí Iran, trong cuộc tập trận, kẻ địch giả định đã dự định tiêu diệt các mục tiêu chiến lược của Iran. Cuộc tấn công được thực hiện bằng máy bay không người lái (UAV), máy bay tiêm kích và tên lửa hành trình, tuy nhiên bộ đội phòng không Iran đã thực hiện “đòn phản công mạnh mẽ và hiệu quả, buộc kẻ thù phải rút lui”. Trong cuộc tập trận đã tiến hành thử nghiệm cả các hệ thống radar, tên lửa phòng không (kể cả hệ thống tên lửa phòng không mang vác tối tân) và các khí tài tác chiến điện tử mới nhất do Iran phát triển.

Cần nói thêm rằng, theo tin tức báo chí Iran, tất cả các đơn vị phòng không chủ yếu của Iran sẽ được trang bị hệ thống tên lửa phòng không mang vác mới nhất. Điều này nghe thì hơi lạ bởi lẽ như ta biết, các hệ thống tên lửa phòng không mang vác trước hết được sử dụng làm vũ khí phòng không trên chiến trường để trang bị cho các đơn vị lục quân, chứ không phải các đơn vị phòng không.

Theo báo chí Iran, các hệ thống tên lửa phòng không mang vác đã được thử nghiệm trong cuộc tập trận của lực lượng phòng không “về bảo vệ không phận và các cơ sở hạt nhân trong trường hợp có can thiệp của nước ngoài”. Các hệ thống phòng không mới nhất đã thể hiện hiệu quả trong việc vô hiệu hóa các UAV của kẻ thù giả định. Trong các tính năng cơ bản của hệ thống tên lửa phòng không mang vác mới của Iran có các đặc điểm như kích thước nhỏ cho phép một người lính thao tác phóng tên lửa.

Trước đó, Bộ Quốc phòng Iran thông báo đưa vào trang bị cho các lực lượng phòng không các hệ thống Mersad do Iran tự sản xuất. Như hãng tin FARS của Iran đưa tin hồi cuối tháng 9.2011, lễ nhận vào trang bị các hệ thống này đã diễn ra tại căn cứ không quân Iran Khatam-ol-Anbia.

Trước đó, giới quân sự Iran đã tiến hành một loạt thử nghiệm hệ thống phòng không mới và xác nhận các thử nghiệm này là thành công.

Mersad được trang bị các tên lửa phòng không Shahin, có khả năng tiêu diệt mục tiêu bay ở cự ly 70-150 km.

Đầu tháng 9.2011, tại căn cứ Khatam-ol-Anbia cũng đã tiến hành chuyển giao các tên lửa phòng không Shalamcheh, có khả năng bay với tốc độ đến 3M và cũng thuộc loại tên lửa phòng không tầm trang. Các chi tiết khác về hệ thống tên lửa phòng không mới của Iran không được tiết lộ.

Theo lời Bộ trưởng Quốc phòng Iran Ahmad Vahidi, Mersad có “tính linh động cao” và khả năng tiêu diệt mục tiêu ngay cả trong điều kiện có chế áp điện tử mạnh. Hệ thống mới sẽ liên tục liên lạc với các radar và các hệ thống quân sự khác”.

Cần nhắc lại là ngay từ tháng 2.2010, giới lãnh đạo quân sự Iran đã thông báo rằng, Iran đã bắt đầu nghiên cứu chế tạo hệ thống tên lửa phòng không nội địa có tính năng vượt trội hệ thống S-300 của Nga. Tuyên bố này được đưa ra sau khi Nga từ chối cung cấp cho Iran các hệ thống S-300 mà Iran đặt mua từ năm 2007. Lý do để Nga từ chối cung cấp S-300 là nghị quyết của LHQ cấm cung cấp vũ khí trang bị cho Iran.

Không quân tiêm kích của lực lượng phòng không cũng được chú ý. Tháng 3.2011, được biết, Iran đã bắt tay vào thực hiện dự án tiêm kích mới có sử dụng một số giải pháp kỹ thuật được sử dụng ở máy bay chiến đấu Saegheh. Tướng Không quân Iran Mohammad Reza Karshki cho biết. Hiện chưa rõ chi tiết về tiêm kích tương lai của Iran. Dự kiến, nó sẽ có tính năng cao hơn Saeqeh.

Phi đội Saegheh đầu tiên đã được nhận vào trang bị vào tháng 9.2010. Saegheh được chế tạo dựa trên tiêm kích Mỹ F-5E Tiger II có sử dụng công nghệ được dùng cho máy bay chiến đấu đầu tiên của Iran là Azarakhsh. Theo giới quân sự Iran, Saegheh vượt trội về tính năng so với các máy bay F/A-18 Hornet của Mỹ. Năm 2008, giới quân sự Iran cho biết, Saegheh có tầm bay 3.000 km.

Lẽ ra các hệ thống S-300 mua từ Nga đã có thể tăng cường cơ bản tiềm lực phòng không Iran. Năm 2011, Iran đã áp dụng cá biện pháp khác nhau để nhận các hệ thống hiện đại này, song vô hiệu. Tháng 8.2011, đại sứ Iran tại Nga thông báo, Tehran đã kiện Nga ra tòa án quốc tế vì từ chối cung cấp cho Iran S-300. Bằng cách đó, Iran muốn giúp Moskva loại bỏ điều khoản cấm cung cấp S-300 khỏi danh mục trừng phạt mà Moskva áp dụng theo nghị quyết của Hội đồng Bảo an LHQ.

“Về pháp lý, chúng tôi cho rằng, việc giao hàng S-300 không nằm trong hiệu lực của nghị quyết của Hội đồng Bảo an LHQ. Chúng tôi đã gửi đơn kiện để phán quyết của tòa giúp Nga thực hiện việc chuyển giao nàu, để Nga có con bài pháp lý”, đại sứ Iran tại Nga Mahmoud Reza Sadjadi nói. Tuy nhiên, ông đại sứ không nói cụ thể tòa án quốc tế nào mà Tehran gửi đơn kiện tới.

Tháng 9.2011, Bộ trưởng Quốc phòng Iran, chuẩn tướng Ahmad Vahidi đã kêu gọi Nga thực hiện cam kết của mình về việc cung cấp S-300 cho Iran. “Hợp đồng phải được thực hiện, việc này cần xem xét độc lập với các vấn đề khác”, ông Vahidi nói. Theo Neusru.co.il, ông Vahidi đã kêu gọi phía Nga “tìm ra cách tiếp cận phù hợp” cho phép thực hiện đầy đủ hợp đồng cung cấp tên lửa.

Iran trong hai năm qua đã nói rằng, dẫu sao họ vẫn đã có các hệ thống S-300 (4 hệ thống). Những thông tin ban đầu cho thấy, họ đã mua 2 hệ thống từ Belarus, 2 hệ thống nữa ở một nước không được nêu tên. Năm 2008 có tin, Croatia đã bán cho Iran 4 hệ thống S-300.

Liên quan đến các vũ khí phòng không khác của Iran thì nguy hiểm nhất là các hệ thống S-200 với khoảng 10 bệ phóng (Tehran đã mua các hệ thống S-200VE vào cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990).

Tháng 11.2010, xuất hiện thông tin thú vị là theo hãng tin Mehr, Iran đã thử nghiệm thành công tên lửa nội địa dành cho hệ thống S-200. Chuẩn tướng Ahmad Migani thông báo như vậy khi kết thúc cuộc tập trận tổng hợp 5 ngày ở Iran với sự tham gia của Không quân, cảnh sát, các đơn vị Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo và các lữ đoàn tình nguyện. Tính năng của tên lửa này không được tiết lộ. Trong khi đó, vẫn để ngỏ câu hỏi các hệ thống S-200 hiện có của Tehran sẵn sàng chiến đấu đến mức độ nào và các binh sĩ của các đơn vị này được huấn luyện chuyên nghiệp ra sao.

Năm 2006, Nga đã hoàn tất chuyển giao cho Iran các hệ thống tên lửa phòng không chiến thuật cơ động Tor-М1 (29 hệ thống và 800 tên lửa đi cùng) dùng để phòng không và phòng thủ tên lửa cấp tiểu đoàn. Có tầm bắn 12 km (tiêu diệt mục tiêu bay ở độ cao 6 km), chúng có thể được sử dụng để bảo vệ các mục tiêu đơn lẻ.

Ngoài ra, phòng không Iran còn có các hệ thống tên lửa phòng không Rapier (không dưới 30 hệ thống, tầm bắn 6 km, độ cao tác chiến 3 km), các hệ thống đã rất lạc hậu S-75 (30-40 hệ thống, tầm bắn 34 km, độ cao tác chiến 27 km).

 Nền tảng của bộ đội tên lửa phòng không Iran là các hệ thống MIM-23 Hawk của Mỹ (hơn 150 hệ thống). Mỹ chuyển giao các hệ thống này trong những năm 1970, song Mỹ đã loại khỏi trang bị 10 năm nay (sau thời gian phục vụ hơn 40 năm). Trong suốt thời gian sử dụng, Mỹ đã 3 lần nâng cấp MIM-23 Hawk, nhưng Iran chỉ có biến thể cơ sở (tầm bắn 25 km, độ cao tác chiến dưới 14 km). Iran cũng đã tuyên bố họ tự hiện đại hóa các hệ thống này, nhưng không ai biết đích thực tính năng sau hiện đại hóa của chúng.

Liên quan đến vấn đề bảo vệ chống không kích từ hướng biển, cần chú ý đến cả yếu tố này. Từ mùa xuân năm 2009, Iran đã tuyên bô bắt tay vào sản xuất pháo tàu Fath dùng để tiêu diệt tên lửa hành trình và máy bay bay thấp của đối phương. Theo Bộ trưởng Quốc phòng Iran, pháo Fath 40 mm có tầm bắn 12 km, tốc độ bắn 300 phát/phút. Hiệu quả chống tên lửa hành trình của loại vũ khí này vẫn còn là câu hỏi để ngỏ.

Như vậy, với tất cả sự lạc quan của Tehran về tình trạng lực lượng vũ trang của mình, thật khó nói về khả năng của họ bảo vệ chắc chắn lãnh thổ của mình chống các cuộc tấn công đường không và tên lửa. Trong khi đó, trình độ chuyên nghiệp của bộ đội phòng không cũng có ý nghĩa lớn. Về mặt này, trường hợp lực lượng quân sự Iran bắt “hạ cánh” UAV RQ-170 Sentinel của Mỹ hồi năm ngoái là một ví dụ thuyết phục, mặc dù nó không có liên hệ trực tiếp tới hoạt động của chính các đơn vị tên lửa phòng không.

Cũng có thể nói như vậy về máy bay của phòng không Iran (Iran hiện có các tiêm kích F-14 Tomcat, F-7M, Mirage F1, F-5 và MiG-29). Kinh nghiệm Libya cho thấy rằng, khi hiệu quả của bộ đội tên lửa phòng không của bên phòng vệ mà thấp, quân đội NATO có khả năng thiết lập nhanh chóng cái gọi là vùng cấm bay trên lãnh thổ quốc gia nạn nhân của xâm lược. Trong trường hợp đó, trình độ chuyên nghiệp của phi công chẳng có ý nghĩa lớn.

Đồng thời, các hành động hiệu quả, mạch lạc và nhịp nhàng của phòng không Iran có khả năng phá tan âm mưu “tốc chiến tốc thắng” của đối phương, kéo dài thời gian cho cộng đồng quốc tế phản ứng. Xét tới yếu tố là không phải ai trên thế giới cũng ủng hộ chiến lược hiện nay của Mỹ và một số nước châu Âu (nhất là sau cuộc chiến chống Libya), điều đó có thể ảnh hưởng lớn đến diễn biến sự kiện. Tuy nhiên, đây đã là lĩnh vực của chính trị lớn.