Hệ thống tên lửa phòng không Antei-2500 (maksim Shemetov/TASS)

Trong những ngày gần đây, cuộc chiến tranh ở Syria bắt đầu có mùi vị nguy hiểm giống như sự kiện khủng hoảng Caribe tháng 10/1962. Hồi đó, Liên Xô và Mỹ đã suýt mở các cuộc tấn công hạt nhân hủy diệt lẫn nhau.

Bản tin mà kênh truyền hình Fox News của Mỹ phát ngày 3/10/2016 khiến người ta nghĩ đến một điều gì đó giống như vậy. Dẫn nguồn ba quan chức Mỹ giấu tên, kênh tryền hình này tuyên bố rằng, Nga đã đưa đến Syria hệ thống tên lửa phòng không tối tân SA-23 Gladiator (đây là cái tên do Mỹ đặt cho hệ thống S-300V4 Antei-2500, biến thể tiên tiến nhất của hệ thống phòng không S-300V). Theo tin tức của các nhà báo Mỹ, vũ khí mới vừa được bốc dỡ xuống cảng Tartus và hiện vẫn nằm trong các container. Theo các nguồn tin của Fox News, tình báo Mỹ đã theo dõi sự di chuyển của Antei-2500 trong vòng mấy tuần lễ.

Như thường lệ, Moskva không vội xác nhận hay bác bỏ thông tin này. Nhưng việc đó cũng chẳng có nghĩa gì. Bởi lẽ, điều tương tự đã xảy ra từ mùa thu 2015, khi mà hệ thống tên lửa phòng không S-400 Triumf được lẳng lặng đưa từ Novorossyisk đến căn cứ không quân Hmeimim sau khi Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ chiếc máy bay ném bom chiến thuật Su-24 của Nga ở gần biên giới Syria-Thổ Nhĩ Kỳ. Điều đó đã cho phép Nga tức thì kiểm soát gần như toàn bộ không phận Syria và làm thay đổi đột biến cục diện chính trị-quân sự. Kết hợp với các biện pháp khác, nó đã buộc Thổ Nhĩ Kỳ cầu xin Moskva tha thứ.

Nếu xem việc tăng cường phòng không của Nga ở Syria hôm nay cũng đang diễn tiến theo cùng kịch bản như thế, điều đó có thể có ý nghĩa gì? Báo chí Mỹ đồng thanh: bước đi quyết liệt của Nga với việc tung hệ thống S-300V4 sang Syria chẳng có liên quan gì đến việc chiến đấu chống khủng bố Hồi giáo mà chỉ nhằm chống lại Mỹ. Đơn giản là vì các phần tử khủng bố Hồi giáo ở Cận Đông hiện nay và trước đây đều chưa bao giờ có các phương tiện tiến công đường không. Bởi vậy, rõ ràng là Nga không phải là định bắn hạ bọn khủng bố bằng Antei-2500.

Chẳng có gì để phản bác lập luận logic vững như thép đó. Nhưng nếu như Nga đã buộc phải vội vã đưa Antei-2500 vượt qua trùng dương biển cả thì điều gì đã buộc Nga phải làm như thế?

Ở đây, người Mỹ chỉ có thể tự trách mình chứ chẳng thể trách ai. Ngày 3/10/2016, Bộ Ngoại giao Mỹ chính thức thông báo tạm dừng đàm phán với Nga nhằm đạt thỏa thuận ngừng bắn ở Syria. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ John Kirby nói rằng, “Mỹ đã hết sạch kiên nhẫn”. Sau đổ vỡ mới đây của thỏa thuận Nga-Mỹ về Syria, ngoại trường John Kerry đã kích động tuyên bố rằng, người Nga đã lừa ông ấy.

Kết quả là Washington đang công khai tính toán các phương án của kịch bản vũ lực hầu giải quyết nhanh chóng cuộc xung đột giằng dai này. Chẳng hạn, điều này đã được tạp chí Mỹ The National Interest loan tin hôm 4/10/2016. Khả năng lựa chọn các phương án của Mỹ, theo các nhà phân tích Mỹ, là hạn chế: đơn phương áp đặt vùng cấm bay trên lãnh thổ Syria, thiết lập các vùng an ninh, tấn công không quân của chế độ Assad và gia tăng cung cấp vũ khí cho phiến quân Syria. Tuy nhiên, mỗi một phương án đều tiềm ẩn nguy cơ phản ứng đáp trả khó lường, The National Interest nhận định.

Sáng kiến áp đặt vùng cấm bay của Mỹ là gì? Nếu như phía đối địch không chịu thì sao? Lúc đó thì sẽ bắn hạ máy bay và trực thăng chiến đấu của cả Nga và Syria, điều có nguy cơ vi phạm lệnh cấm của Washington và tất cả đều tung lên trời ư?

Về chuyện sẽ có xác suất cao xảy ra trong trường hợp đó, The National Interest nhận định: “Các chính trị gia Mỹ rất muốn trông cậy vào việc Moskva có lẽ không muốn đánh nhau với Mỹ, mà sẽ lùi bước và chấp nhận việc áp đặt vùng cấm bay. Nhưng Washington cũng không muốn khai chiến với Nga, quốc gia tuy chỉ giữ lại được phần nhỏ sức mạnh quân sự của Liên Xô trước đây, nhưng dù sao vẫn là quốc gia duy nhất trên hành tinh có khả năng biến nước Mỹ thành bãi phóng xạ cháy thui”.

Tóm lại, vùng cấm bay ở Syria - đó gần như là chiến tranh thế giới mới! Và cả Mỹ và Nga trước mắt toàn nhân lại đã bắt đầu tăng cường đánh cược ở Cận Đông. Đó giống như cú lao máy bay trên không: các tiêm kích lao vun vút vào đầu nhau. Ai run sợ và tránh đi trong giây cuối cùng sẽ giơ bụng bất lực cho kẻ thù. Và chắc chắn sẽ bị bắn hạ.

Như vậy, khi đọc những kịch bản tận thế đó, hôm nay, nhiều người có cảm tưởng cơ hội tránh một cuộc đụng độ quân sự trực tiếp giữa quân đội Nga và Mỹ trên đất Syria đang tan chảy trước mắt. hai bên có lẽ không hết hy vong vào thỏa hiệp chính trị, nhưng rõ ràng vẫn cố gắng sẵn sàng cho kịch bản xấu nhất. Và chính trong bối cảnh đó, cần xem xét việc khẩn cấp đưa các vũ khí phòng không hùng mạnh của Nga đến căn cứ không quân Hmeimim.

Tiếp theo The National Interest, ta hãy luận bàn về điều mà hôm qua còn là không thể. Hãy tưởng tượng rằng, người Mỹ quả thực bất ngờ tấn công quân đội Nga ở Hmeimim. Toàn bộ kinh nghiệm các cuộc xung đột vũ trang trong những thập kỷ gần đây cho thấy rằng, tất cả sẽ bắt đầu bằng cuộc tấn công ồ ạt bằng tên lửa hành trình chính xác cao vào các trận địa của quân đội Nga. Từ lâu, Mỹ không đánh nhau theo cách khác.

Mục tiêu đầu tiên và chủ yếu của người Mỹ trong trường hợp đó là trong vài giờ đồng hồ, đánh sập hệ thống phòng không của Nga bảo vệ căn cứ Hmeimim và không để máy bay chiến đấu Nga cất cánh đánh trả từ đây. Theo nhà phân tích quân sự Nga, TS KHQS, Đại tá hải quân Konstantin Sivkov, ở phương án diễn biến đó và căn cứ vào khả năng chiến đấu hiện tại của Hạm đội 6 Mỹ tại Địa Trung Hải, hiện nay, trong cuộc tấn công đầu tiên vào căn cứ không quân Nga, Mỹ có thể sử dụng đến 200 tên lửa hành trình phóng từ biển BGM-109 Tomahawk.

Nga có thể lấy gì để đối phó với bầy thú ăn thịt này ở Syria? Lực lượng phòng không của căn cứ không quân Hmeimim, về nguyên tắc, xem ra khá mạnh. Ba thê đội tên lửa phòng không: ở cự ly đến 400 km, hệ thống tên lửa phòng không S-400 Triumf có khả năng tiêu diệt các mục tiêu, ở cự ly trung bình là các hệ thống tên lửa phòng không Buk-M2, còn ở tầm tiếp cận sân bay là hệ thống pháo-tên lửa phòng không Pantsir-S1.

Cũng đừng quên có đó còn có các tiêm kích Su-30 và Su-35 tuy số lượng có ít. Xem ra cũng đáng sợ. Nhưng vấn đề là ở chỗ, gần đây trong hệ thống phòng không của Hmeimim mất đi một thành tố quan trọng.

Trong nhiều tháng dài, hệ thống phòng không này từng có một vũ khí hùng mạnh khác là hệ thống tên lửa phòng không trên hạm S-300 Fort. Và nó không hề là thừa về trong công tác lập kế hoạch chiến đấu của lực lượng Nga ở Syria.

Ban đầu, không phận bên trên Hmeimim chính là do hệ thống Fort trên boong tàu tuần dương tên lửa Moskva của Hạm đội Biển Đen đậu trong cảng (từ ngày 30/9/2015-3/1/2016) bảo vệ. Sau đó, khi tàu Moskva hoàn thành trực chiến ở bờ biển Syria, trở về Sevastopol, nó được tàu tuần dương tên lửa Varyag của Hạm đội Thái Bình Dương thay thế (từ ngày 3/1/2016-tháng 7/2016).

Như vậy là cả hai tàu tuần dương tên lửa đã không còn duy trì khả năng chiến đấu và kỹ thuật ở vùng biển đó. Tàu thứ ba và cuối cùng của lớp tàu này là tàu tuần dương Nguyên soái Ustinov của Hạm đội Phương Bắc đang được sửa chữa ở Severodvinsk. Mấy ngày tới, tàu sẽ bước vào thử nghiệm. Bởi vậy, chắc chắn không thể nhanh chóng đưa tàu này đến Địa Trung Hải. Vì thế, trong hệ thống phòng không của Hmeimim có một kẽ hở lớn.

Liệu có phải Nga đã buộc phải đưa S-300V4 đến Syria để bịt kẽ hở này không? Trung tướng Aitech Bizhev, cựu Phó Tư lệnh Không quân Nga về các vấn đề Hệ thống phòng không hợp nhất có một số ý kiến về vấn đề này.

SP:   Aitech Magomedovich, ông có biết gì về việc đưa hệ thống S-300V4 của Nga đến Syria không?

- Không. Tôi mới thấy những tin bài trên báo chí cũng chỉ như anh thôi. Bởi vậy, tôi không thể xác nhận hay phủ nhận gì cả.

SP:  Nhưng giả thiết là những thông tin này là đúng. Và hệ thống phòng không của Nga mà người Mỹ nói đến quả thực đã có mặt ở Tartus. Người ta phải đưa nó đến đấy với mục đích gì? Nhất là khi xét đến việc từ lâu hệ thống tên lửa phòng không S-400 Triumf của chúng ta với tầm bắn tối đa diệt mục tiêu bay gần gần như thế đã đang trực chiến ở căn cứ không quân Hmeimim?

- Hệ thống S-400 sẽ không bao giờ làm được cái mà S-300V4 làm được. Đó là một loại vũ khí hoàn toàn khác, dùng để thực hiện những vũ khí hoàn toàn khác. S-400 được chế tạo chủ yếu để tác chiến chống mục tiêu đường không-vũ trụ tốc độ cao trong khí quyển. Đây là phương tiện phòng không chiến lược. Hiện nay hệ thống phòng khoog-vũ trụ Nga đang được xây dựng xung quanh S-400.

SP:  Nghĩa là để ngăn chặn hiệu quả cuộc không kích ồ ạt, Triumf cần có sự tăng cường chia thành thê đội à?

- Đúng thế. Và hệ thống S-300V4 có khả năng trở thành sự tăng cường đó. Chính phương tiện phòng không cấp chiến trường. Chức năng chính của nó là ngăn chặn cuộc tấn công ồ ạt của tên lửa hành trình đối phương vào các mục tiêu hành chính, công nghiệp và quân sự trọng yếu, vào các cụm quân Nga. Cả trong hành tiến lẫn khi phòng ngư hay trong tiến công.

Ngoài ra, các tư lệnh tập đoàn quân còn có trong tay các hệ thống tên lửa phòng không Buk, các sư đoàn trưởng có các hệ thống pháo/tên lửa phòng không Tunguska. Và cứ thế, đến cả tiểu đoàn. Tất cả là các mắt xích của một hệ thống phòng không chiến trường thống nhất.

Thời bình, mỗi quân khu của Nga được biên chế 1 lữ đoàn S-300V4. Mỗi lữ đoàn này trực thuộc trực tiếp tư lệnh quân khu.

SP: Tôi có đúng không khi nghĩ rằng, S-300V4 có thể xuất hiện ở Syria chủ yếu là vì giới lãnh đạo chính trị và quân sự ở Moskva cho rằng, trong những ngày gần đây đã xuất hiện khả năng nào đó xảy ra cuộc tấn công ồ ạt bất ngờ chính là bằng tên lửa hành trình vào các mục tiêu của Nga và chính phủ Syria ở Sysia?

- Chúng ta không thể biết các quyết định của ban lãnh đạo quốc gia. Nhưng nếu như ai đó thực sự mưu toan tấn công chúng ta ở Syria bằng tên lửa hành trình, thì S-300V4 sẽ làm nhiệm vụ ngăn chặn cuộc tấn công đó tốt hơn S-400. Đơn giản là nhờ các tính năng kỹ thuật của nó.

SP: Những khả năng chiến đấu của S-300V4 như thế nào?

- Đây là vũ khí tự động hóa cao và rất hiệu quả. Khi hành tiến, hệ thống S-300V4 có khả năng nhanh chóng triển khai và trong vòng 5 phút khai hỏa bắn vào các phương tiện tiến công đường không.

Năm 1993, tại trường thử Kapustin Yar, Nga đã tiến hành diễn tập ngăn chặn cuộc tiến công ồ ạt của tên lửa hành trình Tomahawk vào Moskva. Hai trung đoàn S-300V4 ở khu vực ngoại ô Moskva được huy động tham gia. Tất cả các mục tiêu đã bị tiêu diệt ở quỹ đạo bay đi xuống ở cự ly cách mục tiêu tấn công từ 90 km trở lên.

SP: Nếu như tưởng tượng rằng, Nga sẽ phải chặn đánh một cuộc tiến công như vậy ở Syria, kết quả tác chiến có thể ra sao?
- Nếu giả định sẽ phải bắn 2 tên lửa vào mỗi mục tiêu thì sẽ có đến 40 Tomahawk sẽ bị bắn hạ.

SP: Còn khi đối phương phóng đồng thời hời 40 tên lửa hành trình thì làm thế nào với những quả Tomahawk còn lại?

- Tất cả phụ thuộc vào việc cuộc tấn công có tính chất ồ ạt đến mức nào. Nếu khả năng của S-300V4 là không đủ thì ở căn cứ không quân ở Syria, quân Nga còn có các vũ khí phòng không khác. Ngoài hệ thống S-400, còn có các hệ thống Buk và Pantsir.

S-300V4 là hệ thống tên lửa phòng không độc lập, dùng để bảo vệ các cụm quân và mục tiêu chiến trường trước các cuộc không kích của máy bay và tên lửa hành trình. Là biến thể nâng cấp tiếp theo của các hệ thống S-300V và S-300VM.

Tên lửa mới của S-300V4 cho phép tiêu diệt máy bay địch ở tầm 400 km. Cuối năm 2014, tên lửa này đã vượt qua tốt đẹp thử nghiệm nhà nước.