Chính quyền Mỹ nhiều lần tuyên bố rằng, họ giữ lập trường không đứng về bên nào trong vấn đề chủ quyền đối với Senkaku, nhưng đồng thời thừa nhận lại sự quản lý hành chính của Tokyo đối với quần đảo. Do đó, hiệu lực của Hiệp ước an ninh Nhật-Mỹ cũng bao trùm cả khu vực lãnh thổ này.

Như đã nêu ở trênMỹ chắc chắn sẽ hỗ trợ quân sự cho Nhật Bản. Nhưng điều có tầm quan trọng nguyên tắc là sự can thiệp của Mỹ vào cuộc xung đột sẽ là gì.

Có lẽ, trước tiên, Washington sẽ lựa chọn phương án vừa phải nhất và sẽ cử đến khu vực “một lực lượng kiểm soát”, lực lượng này sẽ không trực tiếp can thiệp, nhưng bằng sự hiện diện của mình sẽ làm giảm bớt sự nóng giận của người Trung Quốc. Đồng thời, bằng cách tổ chức tập trận quy mô lớn ở Biển Đông, thực tế Hải quân Mỹ có thể phong tỏa đường tiến của lực lượng hạm đội Nam hải đến khu vực Senkaku, điều đó sẽ có lợi cho Nhật và làm cân bằng cơ hội cho hai bên. Có vẻ như chính người Mỹ cũng rất muốn đánh giá tiềm lực của quân đội Trung Quốc mà không cần đụng độ chiến đấu trực tiếp mà là “qua tay kẻ khác”.

Nếu như ngay cả các biện pháp này cũng không hiệu quả và Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế thì Washington sẽ phải quyết tâm can thiệp quân sự trực tiếp để tránh cho Nhật Bản hứng chịu thất bại. Khi đó, Mỹ sẽ huy động Hạm đội 7 đóng ở Yokosuka, Sasebo và Guam, cũng như căn cứ không quân Andersen ở Guam.

Trong tương lai dài hạn, tương quan lực lượng rõ ràng sẽ thay đổi có lợi cho Trung Quốc

Trong điều kiện có ưu thế không thể tranh cãi trước Trung Quốc về các loại vũ khí chiến lược hiện tại, người Mỹ có thể có hành động phô trương cứng rắn, kể cả các đòn tấn công bằng tên lửa hành trình và máy bay vào các sân bay và các căn cứ của hải quân Trung Quốc. Tiềm lực không quân và hải quân Trung Quốc hôm nay rõ ràng là sẽ không đủ để hành động chống liên quân Nhật-Mỹ. Hạm đội và không lực Mỹ có rất nhiều kinh nghiệm chiến đấu, vũ khí trang bị của Nhật Bản được tiêu chuẩn hóa với của Mỹ, các cuộc tập trận chung thường xuyên được tổ chức, bởi vậy, sẽ không có vấn đề gì với việc phối hợp, hiệp đồng trên chiến trường.

Hơn nữa, Mỹ còn có khả năng áp dụng chống Trung Quốc các biện pháp trừng phạt chính trị-ngoại giao và chủ yếu nhất là trừng phạt kinh tế thậm chí áp đặt cấm vận thương mại hoàn toàn và tiến hành phong tỏa đường biển. Xét tới thực tế kinh tế Trung Quốc vẫn phụ thuộc rất lớn vào thương mại với Mỹ, nhất là vận chuyển hydrocarbon bằng được biển, sự phong tỏa kinh tế có thể là công cụ tác động rất hữu hiệu. Nhưng có thể người Mỹ sẽ khó làm việc đó thậm chí hơn là phát động các hành động quân sự chống Trung Quốc. Căn cứ vào tầm quan trọng của Trung Quốc đối với nền kinh tế toàn cầu và đối với chính nước Mỹ, việc cấm vận thương mại với thời gian sẽ trở thành con dao hai lưỡi.

Cực kỳ khó nói về tương lai đụng độ Nhật-Trung (với khả năng tham gia của Mỹ) chẳng hạn sau 10-15 năm nữa. Trung Quốc trong khoảng thời gian này sẽ tăng gấp đôi tiềm lực quân sự của mình cả về số lượng và chất lượng. Nhật Bản có lẽ sẽ vẫn giữ nguyên vị trí về quân sự. Mỹ thì chắc chắn sẽ tăng đôi chút tiềm lực quân sự của mình ở tây Thái Bình Dương, nhưng do những hạn chế về ngân sách, sự gia tăng khả năng quân sự của Mỹ sẽ rất khó khăn. Như vậy, trong tương lai dài hạn, tương quan lực lượng rõ ràng sẽ thay đổi có lợi cho Trung Quốc.

Tất cả sẽ kết thúc ra sao?

Mặc dù các phương án kết thúc cuộc xung đột có thể nhiều vô tận, chúng ta sẽ nêu ra 5 kịch bản cơ bản.

1. Trung Quốc thua trận và bắt đầu sự đối đầu lưỡng cực

Thất bại sẽ làm gia tăng hơn nữa chủ nghĩa dân tộc của dân chúng và thái độ chống Nhật và chống Mỹ ở Trung Quốc. Khao khát báo thù, Trung Quốc sẽ bắt đầu chuẩn bị cho cuộc chiến tranh mới. Trật tự quốc tế ở châu Á-Thái Bình Dương sẽ có được hình thức cuối cùng của một hệ thống đối đầu lưỡng cực (Trung Quốc chống lại khối Mỹ, Nhật Bản và các đồng minh của họ) thăng bằng trên miệng hố chiến tranh.

2. Trung Quốc thua trận và thay đổi chế độ

Kịch bản này giống như điều đã xảy ra với Argentina sau khi nước này thua trận trong cuộc chiến tranh Falklands với Anh [1]. Thất bại quân sự thê thảm sẽ là chất xúc tác cho những cuộc bạo động quần chúng chống lại đảng cộng sản Trung Quốc, dẫn tới sự chuyển hóa triệt để thể chế chính trị và các thế lực chính trị mới theo đuổi những quan điểm dân chủ hơn, nhưng chắc chắn là ít dân tộc chủ nghĩa hơn lên nắm quyền.

3. Bất phân thắng bại

Quyền kiểm soát quần đảo tranh chấp Senkaku vẫn nằm trong tay người Nhật, nhưng hải quân và không quân Trung Quốc sẽ gây cho liên quân Nhật-Mỹ tổn thất lớn, trong khi lại tránh được tổn thất trầm trọng. Điều đó sẽ cho phép mỗi bên tuyên bố mình đã giành chiến thắng. Tiếp đó, chắc chắn sẽ diễn ra sự gia tăng tình thế đối đầu lưỡng cực châu Á-Thái Bình Dương, và hai bên sẽ bắt đầu chuẩn bị cho cuộc giao tranh mới.

4. Trung thắng, Nhật bại

Phương án này có thể xảy ra nếu như Mỹ không chịu chi viện quân sự mạnh mẽ cho Nhật Bản. Nhật Bản sẽ thua trận và quyền kiểm soát đối với Senkaku sẽ chuyển sang tay người Trung Quốc. Tiếp đó có thể xảy ra 3 phương án.

• Thất bại sẽ làm gia tăng hơn nữa tinh thần dân tộc chủ nghĩa và phục thù ở Nhật Bản. Tokyo sẽ rút khỏi liên minh đã tỏ ra không tin cậy với Mỹ, sẽ quyết định gỡ bỏ các tự hạn chế về quân sự, có thể kể cả việc chế tạo vũ khí hạt nhân của mình và sẽ bắt đầu chuẩn bị cho sự đối đầu lâu dài và ác liệt với Trung Quốc. Ở châu Á-Thái Bình Dương sẽ xuất hiện chế độ tam cự, nơi mà Trung Quốc, Mỹ và Nhật Bản sẽ giữ vai trò các cực chủ yếu.
  
  
• Thất bại sẽ khiến người Nhật nhận thức ra tính vô vọng của việc tiếp tục đối đầu. Giống như việc thua trận trước người Mỹ trong cuộc chiến tranh Thái Bình Dương đã buộc Tokyo thừa nhận quyền bá chủ của Washington, Nhật Bản sẽ thừa nhận Bắc Kinh là thượng quốc của mình và cắt đứt với Mỹ. Trong một bộ phận giới tinh hoa Nhật ngay hiện tại đã tồn tại ý kiến ủng hộ Nhật gia nhập quỹ đạo ảnh hưởng chiến lược của [2]. Thất bại trong cuộc chiến có thể củng cố quan điểm này một cách dị thường, cho thấy việc chống lại sức mạnh đang lên của Trung Quốc là vô ích.
  
  
• Sau khi chịu cú sốc thất bại, Nhật Bản mất hoàn toàn niềm tin vào sức mình và thực tế biến thành một xứ bảo hộ của Mỹ. Điều đó chắc chắn sẽ thúc đẩy sự khởi đầu của hệ thống lưỡng cực gay gắt “Bắc Kinh chống lại Washington” ở châu Á-Thái Bình dương giống như kịch bản đầu tiên.
  

5. Cộng đồng an ninh

Cuộc xung đột sẽ buộc tất cả các bên tham gia phải chịu những tổn thất vật chất khổng lồ và sẽ là một thí nghiệm chuyển đổi đối với họ, thậm chí không phụ thuộc vào việc ai sẽ giành chiến thắng quân sự trong cuộc xung đột này.

Ở Tokyo và Washington, người ta sẽ hiểu ra rằng, Trung Quốc đã trở thành một cường quốc thực sự hùng mạnh và có khả năng gây ra cho đối thủ tổn thất không thể chấp nhận, kể cả khi họ chỉ sử dụng sức mạnh của mình ở quy mô hạn chế.

Ở Bắc Kinh, người ta sẽ thấy rằng, không nên xem thường quyết tâm cảu Nhật Bản (với sự ủng hộ của Mỹ) bảo vệ các lợi ích quốc gia của mình. Cả hai bên đều nhận thức được rằng, xung đột đã có thể dễ dàng leo thang, kể cả leo thang thành chiến tranh hạt nhân mà kết quả là bản thân sự tồn tại của các quốc gia này bị đưa ra đặt cược. Cuộc khủng hoảng ở biển Hoa Đông sẽ là điểm bước ngoặt giống như cuộc khủng hoảng Caribê giữa Mỹ và Liên Xô, và sẽ đẩy nhanh đáng kể sự hình thành trong khu vực “một cộng đồng an ninh”hòa bình [3].

Các kết luận đối với nước Nga

Do sự xa cách tương đối của chiến trường so với lãnh thổ Nga, cuộc xung đột Trung-Nhật sẽ không phải là nguy cơ quân sự trực tiếp đối với Nga. Tuy nhiê, Moskva dĩ nhiên sẽ cảm nhận được ảnh hưởng của hậu quả cuộc chiến ở biển Hoa Đông đối với mình, trước hết là về kinh tế. Sự cắt đứt dù chỉ là tạm thời các quan hệ thương mại và tài chính giữa Trung Quốc và Nhật Bản, Trung Quốc và Mỹ, cũng như việc phong tỏa đường biển do Mỹ tiến hành đối với Trung Quốc có khả năng xảy ra hoàn toàn có thể gây ra khủng hoảng kinh tế toàn cầu vốn sẽ gây ảnh hưởng đau đớn cả cho nước Nga.

Do đó, Nga phải sử dụng mọi đòn bẩy hiện có của mình, chủ yếu là có tính ngoại giao, để cố gắng ngăn chặn cuộc khủng hoảng giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Không loại trừ Moskva và Washington sẽ có thể hợp lực để dịu bớt sự nóng nảy của các quốc gia tham gia xung đột. Mỹ có khả năng tác động đến đồng minh Nhật, còn Nga có khả năng tác động đến đối tác chiến lược Trung Quốc của mình.


*****

Chú giải:

1. Sau khi kết thúc xung đột Anh-Argentina, Tổng thống Argentina, Tướng Leopoldo Fortunato Galtieri Castelli đã mất quyền lực, các cuộc biểu tình quần chúng chống sự cầm quyền của giới quân sự bắt đầu và năm 1983, cuộc bầu cử dân chủ đã diễn ra ở nước này. Theo một số đánh giá “cuộc chiến giành Malvinas” đã đẩy lùi 15 năm Argentina  về kinh.

2. Luttwak E. The Rise of China Vs. the Logic of Strategy. Cambridge, MA: The Belkhap Press of Harvard University Press, 2012. P.125-126.

3. Cộng đồng an ninh là một hệ thống quốc tế mà những nước than gia tránh sử dụng vũ lực đối với nhau và giải quyết các tranh chấp chỉ bằng con đường hòa bình. Trên thế giới hiện nay tồn tại 4 cộng đồng như vậy là châu Âu, Bắc Mỹ, Nam Mỹ và hơi gượng là Đông Nam Á.