Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Robert Gates (phải) tiếp đón Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh tại Ngũ Giác Đài hôm 15.12.2009 (AFP, Jim Watson)

Câu hỏi được nêu lên là sự hiện diện của Tổng trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates tại Việt Nam như vậy có gì đáng nói, nhất là so với những chuyến đi Việt Nam trước đó của các Tổng trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ William Cohen và rồi Donald Rumsfeld? Trao đổi với Thanh Quang, GS Nguyễn Mạnh Hùng  thuộc ĐH George Mason, Virginia, Hoa Kỳ nhận xét:

Nếu so sánh với các Tổng trưởng Quốc phòng Mỹ trước đó thì chúng ta thấy Tổng trưởng Quốc phòng William Cohen vào năm 2000 đã bị Hà Nội hoãn lại rất nhiều lần trước khi cho ông Cohen vào. Hà Nội rất chần chừ trước khi tiếp vị Tổng trưởng Quốc phòng Mỹ này.

Rồi đến khi Tổng trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld đến Việt Nam vào năm 2006, thì mãi cho tới 2 năm sau đó, hai bên mới đồng ý với nhau thúc đẩy quan hệ quốc phòng trên mọi cấp độ. Mãi 2 năm sau kể từ thời điểm 2006 như vừa nói thì mới có cuộc đối thoại đầu tiên mà Việt Nam gọi là đối thoại chiến lược, còn phía Mỹ gọi là Đối thoại An ninh Chính trị Quốc phòng.

Còn kỳ này Tổng trưởng Quốc phòng Robert Gates đi Việt Nam thì đã có nhiều chuyện xảy ra rồi - một cách dồn dập. Trước hết là hội nghị chiến lược hồi tháng 7 mà Mỹ gọi là Đối thoại Quốc phòng An ninh và Chính trị, lên tới lần thứ 3 rồi. Đến tháng 8 thì có hội nghị đầu tiên gọi là Hội nghị Đối thoại Chiến lược Quốc phòng giữa Mỹ và Việt Nam.

Tới bây giờ là tháng 9 thì chúng ta thấy Trung tướng Nguyễn Chí Vịnh, Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Việt Nam, có sang Mỹ. Rồi tháng sau ông ấy lại đi.

Bộ trưởng Quốc phòng Robert Gates (trái) cùng với Đô đốc Mike Mullen trong một cuộc họp báo ở Lầu Năm Góc, Washington DC, hôm 23.9.2010 (AFP, Saul Loeb)

Thanh Quang: Thưa Giáo sư, theo giới thạo tin ở Washington thì sau khi Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh tới thăm Mỹ vừa qua, Tổng trưởng Quốc Phòng Robert Gates đánh giá rằng, Tướng Phùng Quang Thanh là người cởi mở. Liệu cái nhìn tích cực như vậy của Ngũ Giác Đài đối với người điều hành quốc phòng Việt Nam có ý nghĩa gì không, liên quan sự hợp tác quân sự giữa 2 bên?

GS Nguyễn Mạnh Hùng: Có chứ. Như chúng ta thấy đầu tiên rất là lưỡng lự khi Hà Nội hoãn bao nhiêu lần trước khi Tổng trưởng Quốc phòng William Cohen đến Việt Nam. Rồi khi ông Cohen thăm Việt Nam vào năm 2000, mãi 3 năm sau đó thì Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam lúc ấy là Tướng Phạm Văn Trà mới viếng thăm Hoa Kỳ đáp lễ. Thành ra đến khi Bộ trưởng Quốc phòng Phùng Quang Thanh đến Mỹ, trong cuộc họp, người ta nói ông cởi mở là chuyện dĩ nhiên vì tình hình Việt Nam đã khác rồi. Chính sách, chính trị khác rồi, cho phép tướng Thanh cởi mở hơn.

Từ đó đến nay, rất nhiều diễn tiến 2 bên, những cuộc viếng thăm 2 bên càng ngày càng nhiều hơn. Và khi quan hệ quốc phòng tốt đẹp hơn thì các quan hệ khác cũng tốt đẹp. Chính Ngoại trưởng Clinton cũng sang thăm Việt Nam vào mùa Hè qua, và bà sẽ trở lại Việt Nam nữa, tức đi đi lại lại dồn dập. Trong khi đó, tháng vừa rồi, có Tướng Vịnh, rồi phái đoàn kinh tế Việt Nam sang Mỹ. Đồng thời Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết sang đây làm đồng chủ tịch với Tổng thống Obama trong hội nghị giữa ASEAN và Mỹ.

Chúng ta cũng thấy là cuộc họp tháng 7 vừa rồi lần đầu tiên nói tới vấn đề Biển Đông. Rồi trong cuộc họp tháng 8, vấn đề Biển Đông cũng được nói ra công khai. Tức Hoa Kỳ và Việt Nam bắt đầu đi gần với nhau hơn về điều gọi là “quyền lợi chiến lược”.

Thanh Quang: Thưa Giáo sư, có lẽ một trong những điểm chủ chốt ở đây là hiểm họa từ phương Bắc. Theo nhận định của Giáo sư thì sự hiện diện của Tổng trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ tại Việt Nam giữa lúc mối quan hệ quân sự giữa 2 nước xem chừng như ngày càng mở rộng có thể giúp Việt Nam ngăn chặn hiểm họa từ phương Bắc ra sao?

GS Nguyễn Mạnh Hùng: Điều đó chỉ một phần nào thôi. Chúng ta thấy vấn đề này là vấn đề toàn thể vùng biển Đông Nam Á. Cả Việt Nam và Trung Quốc đều nói rằng sự hiện diện của Mỹ ở vùng này là yếu tố ổn định. Nói là nói vậy thôi chứ khi Việt Nam và Mỹ đứng gần nhau thì thì Bắc Kinh không thích.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates (phải) và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh bắt tay tại cuộc họp song phương bên lề hội nghị an ninh hàng năm, ở Singapore ngày 4.6.2010 (AFP)

Thanh Quang: Theo Giáo sư thì hội nghị giữa các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN và 8 nước đối tác tại Hà Nội vào tháng tới như vừa nói có thể mang lại triển vọng ra sao cho hòa bình, ổn định trong khu vực?

GS Nguyễn Mạnh Hùng: Như tôi vừa trình bày thì tất cả các nước, kể cả Trung Quốc, đều nghĩ là sự hiện diện của Mỹ trong vùng sẽ tạo thêm ổn định. Kỳ trước hội nghị ASEAN cộng những nước đối tác là không có mặt Mỹ. Tại vì mấy nước ASEAN sợ Trung Quốc nên không dám làm thế. Bây giờ, Trung Quốc hung hăng quá nên ASEAN mới mở rộng ra, mời cả Nga lẫn Mỹ vào.

Đây là yếu tố tốt vì nó giúp trung hòa sự lấn lướt hoàn toàn của Trung Quốc. Ngày xưa, chỉ có mấy nước ASEAN với Trung Quốc thì Trung Quốc là số 1. Bây giờ, sự hiện diện của Hoa Kỳ tất nhiên sẽ làm giảm áp lực của Trung Quốc đối với các nước nhỏ. Còn vấn đề ổn định khu vực có lâu dài hay không thì tùy thuộc vào sự đoàn kết của các nước ASEAN, và sự tính toán của Trung Quốc.
Thanh Quang: Cảm ơn GS Nguyễn Mạnh Hùng.

• Nguồn: Thanh Quang // RFA, 30.9.2010.