Từ yêu cầu của thực tế
Hiện tại, phần lớn xe tăng-thiết giáp của Nga không còn đáp ứng các yêu cầu tác chiến hiện đại, đặc biệt là không phù hợp với các cuộc chiến tranh cục bộ, tác chiến chống nổi dậy, chống khủng bố hiện nay.
Trong các cuộc chiến tranh ở Afghanistan, Chechnya, các xe thiết giáp như xe chiến đấu bộ binh (BMP), xe bọc thép chở quân (BTR) đều bộc lộ nhược điểm lớn về khả năng sống còn, không an toàn cho kíp xe và bộ binh ngồi trong xe khi bị vấp mìn và trúng đạn, nên từ chiến tranh Afghanistan đến nay, bộ binh Liên Xô/Nga buộc phải ngồi trên nóc xe để cơ động chứ không dám ngồi trong xe.
Vì thế, mới đây, Thứ trưởng Quốc phòng Nga, Chủ nhiệm Tổng cục Trang bị, Đại tướng Vladimir Popovkin tuyên bố không mua tiếp nhiều loại tăng-thiết giáp T-90, BTR-80, BMP-3, BMD-4, Sprut hoặc dừng nhiều dự án như T-95, BMPT, Koalitsia, Burlak...
Với BTR-80, ông Popovkin phàn nàn là lính trên xe không thể nhảy khỏi xe qua các cửa hông của xe này khi xe đang chạy. Thực ra, các công trình sư phải chọn giải pháp bố trí khoang động cơ-truyền lực ở đuôi xe và khoang chở quân ở giữa xe được lựa chọn là do các yêu cầu chiến-kỹ thuật đặt ra khi thiết kế cả xe BTR-70 và BTR-80 đòi hỏi các xe này nhất thiết phải có khả năng bơi. Với cách bố trí này, quả thực rất khó để nhảy khỏi xe BTR-70 và BTR-80 đang chạy. Các cửa hông của BTR-80 còn có các nhược điểm như quá hẹp nên khó lên/xuống xe và khó đưa người bị thương qua cửa.
Cách bố trí cửa đổ bộ ở sườn xe tuy không tối ưu, song có ưu điểm quan trọng là có thể dùng sườn xe che chắn cho bộ binh lên và xuống xe. Các xe BTR có cửa đổ bộ lớn phía sau thuận lợi cho bộ binh đổ bộ, nhưng khi bị phục kích bắn từ phía sau thì lại nguy hiểm hơn rất nhiều cho lính trên xe. Một phát đạn rocket chống tăng cá nhân hay hoả lực súng bộ binh bắn chuẩn xác có thể giết chết hết những người ở trong xe.
Cuộc chiến chống nổi dậy hiện nay cần có các xe thiết giáp khác và cách sử dụng khác đối với các loại xe này. Nga đang ráo riết phát triển BTR thế hệ mới, nhưng cấu trúc của nó vẫn chưa được tiết lộ. Loại xe mới sẽ đắt hơn nhiều và vì thế Nga cần tận dụng loại BTR có số lượng đông đảo, quen thuộc và khá tốt là BTR-80 bằng cách hiện đại hoá chúng. Bối cảnh đó dẫn tới sự ra đời của BTR-82 và BTR-82А.
Đến BTR-82 và BTR-82A
 |
 |
BTR-82/82А do Trung tâm Kỹ thuật quân sự (VITs) của Công ty VPK (Nga) thiết kế với sự hợp tác chặt chẽ của Bộ Quốc phòng Nga và sắp được sản xuất loạt tại AMZ. Hiện uỷ ban hỗn hợp gồm đại diện các nhà thiết kế, nhà sản xuất, bên đặt hàng và các cơ quan khoa học của Tổng cục ô tô-tăng giáp (GABTU)/Bộ Quốc phòng Nga đang bắt đầu giai đoạn thử nghiệm cuối đối với các xe này.
BTR-82/82А là các biến thể hiện đại hoá sâu của BTR-80 và BTR-80А, các BTR phổ dụng, có trong trang bị hơn 30 nước trên thế giới, trong đó có Liên bang Nga. Trong quá trình hiện đại hoá BTR-80 và BTR-80A, người ta đã xét đến tất cả các đề xuất và yêu cầu của bên đặt hàng, cũng như kinh nghiệm khai thác và sử dụng chiến đấu các xe này.
Nhờ có sự khác biệt về chất so với các xe BTR-80/80А sản xuất loạt, các xe cải tiến được Bộ Quốc phòng đặt tên mới là BTR-82 và BTR-82А. Kết quả thử nghiệm BTR-82/82А cho thấy chúng có tính năng chiến đấu và kỹ thuật so với BTR-80/80A không dưới 2 lần.
Mục đích chính của chương trình hiện đại hoá BTR-80/80A là nâng cao tổng thể các tính năng kỹ-chiến thuật và khai thác, như hoả lực, sức cơ động, khả năng bảo vệ, khả năng điều khiển-chỉ huy, nâng cao độ tin cậy, công nghệ sản xuất, khai thác và sửa chữa hiệu quả hơn.
Sức mạnh hoả lực của các xe mới BTR-82/82A được nâng cao nhờ lắp ráp module chiến đấu chuẩn hoá dẫn động điện theo 2 mặt phẳng ngang/đứng thay cho tháp nhỏ trước đây và thiết bị ổn định vũ khí kỹ thuật số 2 mặt phẳng được chuẩn hoá tối đa với thiết bị ổn định của xe chiến đấu bộ binh BMP-2 kết hợp với tổ hợp ngắm bắn-quan sát ngày/đêm mới.
Module chiến đấu của BTR-82 lắp súng máy KPVT 14,5 mm và 1 súng máy đồng trục 7,62 mm PKTM, còn BTR-82А thì lắp pháo tự động 30 mm 2А72 và 1 súng máy đồng trục 7,62 mm PKTM.
Các súng máy 14,5 mm và 7,62 mm trên BTR-82 sử dụng tương ứng băng dây tiếp đạn loại 500 và 2000 viên. Ở BTR-82, vũ khí chính của xe là súng máy 14,5 mm KVPT vẫn có cơ số đạn 500 viên, nhưng dùng hệ thống tiếp đạn băng dây 1 băng 500 viên thay vì 10 hộp đạn chứa băng dây 50 viên như ở BTR-80 nên pháo thủ không phải vất vả nạp đạn cho súng máy sau mỗi lần bắn hết 50 viên đạn.
Module chiến đấu chuẩn hoá có thể lắp cả các loại pháo khác, kể cả của nước ngoài.
Để tăng cường khả năng trinh sát và hiệu quả bắn, BTR-82/82A được lắp máy ngắm hỗn hợp ngày đêm của trắc thủ TKN-4GА (sắp tới là TKN-4GA-02) với thị trường được ổn định. Nhờ sử dụng thiết bị ổn định, các bộ dẫn động điện và máy ngắm mới, kíp xe BTR-82/82А có thể tác xạ có ngắm trong hành tiến và trong đêm; tăng hiệu quả bắn của BTR-82/82А lên 2,5 lần so với BTR-80/80А.
Theo lời công trình sư trưởng của Trung tâm VITs Yuri Korolev, máy ngắm mới cho phép kích nổ từ xa các quả đạn pháo 30 mm. Ông cho biết: "việc phát triển các loại đạn kiểu này đang gần hoàn tất". Các loại đạn này khi được đưa vào trang bị sẽ cho phép nâng cao cơ bản khả năng của xe thiết giáp Nga trong tiêu diệt sinh lực ẩn nấp dưới các nếp gấp địa hình hay trong công sự.
Các công trình sư đặc biệt chú trọng nâng cao khả năng bảo vệ kíp xe và lính đổ bộ, tận dụng tối đa kết cấu cơ sở mà không làm tăng nhiều trọng lượng của xe. Việc nâng cao cơ bản khả năng chống mìn của thân xe là không thể, bởi vì tăng khả năng chống mìn sẽ làm tăng mạnh trọng lượng xe, tăng tải cho bộ phận vận hành và hệ thống truyền lực và làm giảm độ tin cậy của chúng. Theo ông Yuri Korolev, nếu muốn có khả năng chống mìn như xe MRAP của Mỹ thì phải thiết kế xe BTR từ đầu.
Các mặt phẳng bên trong thân xe, kể cả sàn xe được lắp lớp lót chống mảnh đạn làm vật liệu tổng hợp nhiều lớp dạng Kevlar có tác dụng giữ lại các mảnh đạn khi xuyên qua giáp chính và loại trừ khả năng đạn va đập giữa các thành xe.
Để giảm tác động xấu của các vụ nổ dưới bánh xe hay thân xe, sàn xe được trải các thảm nhỏ chống mìn là lớp phủ cao su nhiều lớp có đặc tính khác nhau. Các tấm thảm này giảm bớt một phần tác động của sóng nổ.
Bụng xe có thiết kế mới có tác dụng hấp thụ năng lượng nổ với 2 tầng bảo vệ. Các ghế của kíp xe và lính trên xe dự định sẽ lắp hệ treo đặc biệt có tác dụng giảm tác động của sóng nổ lên những người ngồi trong xe. Theo ông Yuri Korolev, khả năng chống mìn của BTR-82/82А cao hơn khoảng 10% so với BTR-80/80A.
Để tăng khả năng sống sót, xe được lắp hệ thống dập lửa cải tiến, làm tăng độ an toàn cháy nổ.
Nhờ tổ hợp các biện pháp nâng cao khả năng bảo vệ, khả năng sống còn của các xe được nâng lên 20%, bảo đảm bảo vệ kíp xe, các tổng thành và hệ thống của xe chống đạn súng bộ binh xuyên giáp bắn ở cự ly 100 m, cũng như sát thương thứ cấp bởi mảnh đạn khi xuyên qua giáp chính. Hệ thống bảo vệ chống mảnh đạn còn cải thiện điều kiện làm việc của kíp xe trong xe nhờ cách ly nhiệt và ồn tốt hơn cho khoang công tác.
Mặc dù trọng lượng xe có tăng chút ít, các tham số cơ động của xe vẫn được nâng lên nhờ lắp động cơ diesel mới mạnh hơn (300 mã lực), các bộ phận mới cho hệ truyền lực và hệ thống treo. Động cơ được chuẩn hoá 85% với động cơ sản xuất loạt dùng cho họ xe tải KamAZ Mustang. Tổng dự trữ làm việc của xe, tốc độ trung bình trên địa hình chia cắt, độ êm thuận khi chạy và độ tin cậy của khung gầm nói chung cũng tăng lên.
Hệ treo được cải tiến và việc lắp các bộ giảm chấn hiệu quả cao bảo đảm xe chạy êm thuận và cho phép đạt tốc độ trung bình trên địa hình chia cắt 45 km/h. Các cầu của xe BTR-82/82А được lắp các bộ vi sai bánh răng có khoá nhờ đó tăng được 30% khả năng thông qua.
Nhờ các biện pháp khác khi hiện đại hoá hệ thống truyền động, thời gian giữa các lần bảo dưỡng, sửa chữa được kéo dài (ở một số mục, thời gian đạt đến 15000 km hành trình) và tổng dự trữ làm việc của xe tăng lên.
BTR-82/82A được trang bị được lắp các máy vô tuyến điện thế hệ 5 R-168 có khả năng đàm thoại ở chế độ công khai hoặc bảo mật, hệ thống định hướng trắc đạc Trona-1 và khí tài quan sát hỗn hợp cho trưởng xe TKN-AI để nâng cao độ vững chắc, tính bí mật và chất lượng liên lạc, mở rộng khả năng chỉ huy-điều khiển và cho phép liên kết thành một hệ thống chỉ huy thống nhất cấp chiến thuật.
Khí tài quan sát hỗn hợp TKN-AI bảo đảm khả năng chiếu xạ laser xung chủ động và cho phép trưởng xe phát hiện đối phương ở cự ly đến 3 km, nâng cao độ chính xác đo cự ly, loại trừ các dấu hiệu gây bộc lộ của các bộ đèn chiếu hồng ngoại lắp trên BTR-80.
Hệ thống định hướng trắc đạc Trona-1 dùng để xác định toạ độ hiện thời của xe và hiển trị vị trí của nó lên bản đồ địa hình điện tử. Nó có các kênh tự hoạt và vệ tinh để thu nhận thông tin đạo hàng. Trona-1 cho phép ở chế độ tự hoạt xác định vị trí điểm đến còn cách bao xa, tự động hiển thị các điểm đến, các điểm kiểm tra và các mục tiêu lên bản đồ điện tử, ghi lưu hành trình di chuyển. Ngoài ra, người ta cũng đang nghiên cứu lắp đặt lên BTR-82/82А hệ thống kỹ thuật-phần mềm để tích hợp với hệ thống chỉ huy cấp chiến thuật thống nhất.
BTR-82/82A cũng là loại xe BTR của Nga được lắp máy phát điện độc lập công suất 5 kW, cho phép tiết kiệm dự trữ làm việc của động cơ chính khi tác chiến phòng ngự, triển khai tại các trạm kiểm soát và các tình huồng khác, làm tăng dự trữ và nạp điện cho acquy, cũng như giảm độ bộc lộ của xe ở dải tần nhiệt và âm thanh.
 |
 |
Để giải quyết các vấn đề công thái học rất thiết yếu, nâng cao tính tiện nghi và giảm sự mệt mỏi cho kíp xe khi hành quân và tác chiến, BTR-82/82А được lắp hệ thống điều hoà không khí. Hệ thống này cũng tạo điều kiện làm việc tối ưu cho các thiết bị và khí tài điện tử.
Với các trang thiết bị mới, trọng lượng của BTR-82/82А tăng khoảng 1 tấn so với BTR-80 sản xuất loạt. BTR-82 có trọng lượng 15 tấn, BTR-82А - 15,4 tấn.
Theo giám đốc dự án thuộc Công ty VPK Valery Mirgorodsky, trong thời kỳ thử nghiệm, các xe mới sẽ phải chạy không dưới 20000 km, chủ yếu ở địa hình không có đường sá, các tuyến đường của xe tăng với tuyết dày hoặc mặt đường lầy lội. Các vụ thử BTR-82 và BTR-82А bắt đầu tháng 11.2009. Các xe này cũng sẽ chạy không dưới 2000 km trên đường nhựa mà khi chạy chúng sẽ bị rung mạnh.
Các xe mới sẽ thử nghiệm khả năng nổi và các đặc tính bơi nước khác trong bể bơi đặc biệt. Trong quá trình trình diễn ở bể bơi, các xe đã hụp xuống nước và sau khi chạy ngầm dưới nước vài mét thì tiếp tục chạy trên mặt nước với tốc độ khá cao.
Theo các chuyên gia, việc trang bị BTR-82 và BTR-82А cho các đơn vị bộ binh cơ giới của quân đội Nga sẽ cho phép đạt sự cân bằng với các đơn vị cùng loại của các nước NATO được trang bị các loại xe bọc thép chở quân thông dụng.
Tuy nhiên, việc áp dụng lớp lót chống mảnh đạn và các tấm thảm chống mìn cũng khó có thể buộc bộ binh Nga chui vào xe bọc thép. Bên cạnh đó, khả năng bắn có ngắm trong hành tiến và tác chiến ban đêm của xe BTR sẽ rất hữu ích tại Bắc Kavkaz.
BTR-82 và BTR-82A đáp ứng các yêu cầu hiện nay của quân đội Nga và các xu hướng trên thế giới. Lãnh đạo Bộ Quốc phòng Nga đã tuyên bố ngừng mua BTR-80 và dự định mua sắm BTR-82 và BTR-82А từ năm 2011.