Sau khi chiếm toàn bộ Litva, Latvia, Estonia và phần lớn Belorussia, Ucraina, tháng 9.1941, Đức sử dụng Cụm tập đoàn quân Trung Tâm với biên chế 3 tập đoàn quân xe tăng (1.800.000 quân, 1.700 xe tăng, 14.000 pháo, cối, 1.390 máy bay) mở cuộc tiến công lớn, lấy mật danh “Giông tố”, từ hai hướng Bắc, Nam tiến vào Moskva, mưu toan chia cắt, hợp vây và tiêu diệt QĐ LX phòng ngự tại đây.

• Giai đoạn phòng ngự (30.9-5.12.1941), QĐ LX gồm 4 phương diện quân (Tây, dự bị, Bryansk, Kalinin) tổ chức đánh trả quyết liệt. Nhiều trận đánh phòng ngự quy mô phương diện quân đã diễn ra ở Vyazma, Oriol, Bryansk và Tula.
  Tuy bị tổn thất lớn (chỉ tính từ ngày 16.11-5.12, Đức bị thương vong ở gần Moskva 155.000 người, mất 800 xe tăng, 300 pháo, 1.500 máy bay), quân Đức đã chọc thủng phòng ngự của QĐ LX tiến đến sông Moskva, vượt sông Nara, nhưng khi tiếp cận từ phía Nam tới thành phố Karitsa thì bị chặn lại. Đến cuối tháng 11 đầu tháng 12, ý định của Đức đột phá Moskva bị phá vỡ; quyền chủ động chuyển sang LX.
  
• Giai đoạn phản công-tiến công (5.12.1941-20.4.1942), QĐ LX được bổ sung lực lượng, có các phương diện quân: Tây, Kalinin, Tây Nam, Bryansk, chiếm ưu thế về máy bay, nhưng vẫn kém Đức về người và các phương tiện kỹ thuật khác. Nhiều trận tiến công lớn cỡ phương diện quân diễn ra ở Kalini, Tula, Kaluga, Vyazma… đã giải phóng hơn 11.000 điểm dân cư, đẩy quân Đức lùi về phía tây 100-350km và gây tổn thất nặng cho 38 sư đoàn Đức (có 15 sư đoàn xe và cơ giới).

Kết quả: Đức mất 500.000 người, 1.300 xe tăng, 2.500 pháo, trên 15.000 xe và các khí tài khác.

Thắng lợi của chiến dịch Moskva đã cải thiện tình hình quân sự, chính trị và quốc tế của LX, mở đầu bước ngoặt cơ bản trong tiến trình CTTG-II, đập tan huyền thoại bất khả chiến bại của QĐ phát xít Đức, góp phần củng cố khối liên minh chống phát xít.

Trong chiến dịch Moskva, nghệ thuật quân sự LX phát triển thêm về cách đánh hiệp đồng giữa các phương diện quân và các hướng chiến lược, bí mật tập trung lực lượng dự bị, sử dụng hợp lý pháo, xe tăng và không quân trong phòng ngự và phản công-tiến công.

• Nguồn: TĐBKQS / Trung tâm TĐBKQS - BQP.-H.: QĐND, 2004.